परिचय
जिल्ला सम्न्वय समिति सिन्धुलीका अनुसार नेपालको मानचित्रमा बाग्मती प्रदेशमा अवस्थित सिन्धुली एक पहाडी जिल्ला हो । नेपालको एकिकरण भन्दा पूर्व सिन्धुली जिल्ला विशाल मकवानी राज्यमा पर्दथ्यो । मकवानी शासकहरुमा राघव नरेन्द्र सेन मकवानपुर राज्यमा वि.सं. १५३० मा राजा थिए । यी राजाभगवान श्रीरामको परम भक्त भएकाले आँफुलाई रघुपति राघव र क्षार सिन्धु तरेर लंका दोहन गर्न सक्ने पराक्रमी राजा समान भएकोले यीनले आफुलाई सिन्धुल उपनामले परिचित गराएका थिए । पछि यीनै राजाको नामबाट यो वस्तिको नाम सिन्धुली रहन गएको हो । (महानन्द सापकोटा) प्राकृतिक रुपमा यो जिल्ला भित्री मधेसको समथर भूमि देखि लिएर पहाडी भुभाग रहेको जिल्ला हो । तराईको चुरे क्षेत्र देखि लिएर पहाडी महाभारतसम्म फैलिएको यो जिल्ला झण्डै नेपालको नक्सा जस्तै पूर्व पश्चिम फैलिएको छ ।

भाैगोलिक अवस्थिती
गणितिय भूगोल अनुसार यो जिल्ला विश्व मानचित्र २६ डिग्री ५५” देखि २७ डिग्री २२” उत्तरी अक्षांस र ८५ डिग्री १५” देखि ८६ डिग २५” पूर्वी देशान्तरमा अवस्थित छ । यस जिल्लाको सबैभन्दा होचो भाग समुन्द्रि सतह देखि २७८७ मिटरको उचाईमा छ । धरातलिय स्वरुप विविध भएकै कारण यस जिल्लाको हावापानी फरक-फरक नै छ । चुरे पहाडको नजिक तथा वरपरका भागहरुमा अधिकतम तापक्रम ७ र ८ डिग्री सेल्सियसको सरदरमा हुन्छ भन महाभारत नजिक तथा वरपरका भागहरुमा अधिकतम तापक्रम १९ र २० डिग्रीको सरदरमा हुन्छ । सिन्धुली जिल्लाको कुल क्षेत्रफल २४९१ वर्ग कि.मि. छ । २०६८ सालको प्रतिवेदन अनुसार यस जिल्लामा कूल जनसंख्या २,९६,१९२ जनसंख्या भएको पाईन्छ । जसमा महिलाहरु १,५६,०६९ र पुरुषहरु १,४०,१२३ को संख्यामा छन् । यस जिल्लामा ५७५८१ घरधुरिहरु रहेका छन्।

हावापानी , जडिवुटी, जातजाती र भेषभुषा
सिन्धुली जिल्लामा उष्ण, उपोष्ण र समशितोष्ण प्रकारको हावापानी पाइने हुँदा वनस्पति र जिवजन्तु पनि विविध नै पाइन्छन् । काष्ठ र प्रकाष्ठ दुवैखाले वनस्पतिको उपलब्धता यस जिल्लाको वनजंगलको विशेषता रहेको छ । यस जिल्लाको कूल क्षेत्रफलको करिव ६४.८ प्रतिशत भू-भाग वनजंगलले ओगटेको । जुनार र सुन्तलामा प्रशिद्ध प्राप्त यस जिल्लाको निर्यातजन्य उत्पादनहरुमा अम्रिसो, अदुवा, बेसार, भुइँकटहर, जडीबुटीहरु र अमिलोजातका विभिन्न फलफूलहरु रहेका छन् ।
सिन्धुली जिल्लामा तामाङ्ग जातिको वाहुल्यता रहेको छ । हायू र थामी जस्ता लोपोन्मुख अल्पसंख्यक जातिहरु पनि यस जिल्लामा बसोबास गर्दै आइरहेका छन् । यस जिल्लाको कमला र मरिनखोलाका छेउछाउका भागमा आदिवासी राई, दनुवार र माझीका व्यापक बस्तीहरु छन् भने डाँडीगुरासे गा.वि.स. को गुराँसे डाडामा नेपालकै दुर्लभ जाती हायूहरु बस्दछन् । यस जिल्लामा ७४ प्रकारका जात जातिहरु पाइन्छ । जातीय विविधताको स्वरुप भाषा र धर्ममा पनि विविधता पाईन्छ । धर्ममा पनि विविधता पाईन्छ । धर्ममा हिन्दु धर्म मान्नेहरु ७५%, बौद्द धर्म मान्नेहरु २३% र अन्य धर्म मान्नेहरु २% रहेका छन् ।

सिन्धुली जिल्लामा रहेका प्रमुख धार्मिक तथा पर्यटकीय स्थलहरु
सिन्धुलीगढी, हरिहरपुरगढी, भद्रकाली मन्दिर, कमलामाई मन्दिर, कालिकामाई मन्दिर, शिध्दवावा मन्दिर, पंचकन्या पोखरी, लंगुरेश्वर—मधुगंगा, बाबाधाम, सर्वशिद्घेश्वर महादेव गुफा, कुशेश्वर महादेव आदी ।

निर्वाचन क्षेत्रको विभाजन
प्रतिनिधिसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या २ रहेको छ भने प्रदेशसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या ४ रहेको छ।
स्थानियतहको विभाजन
संघिय संरचना अनुसार सिन्धुली जिल्लाको स्थानियतहको विभाजन साविकका नगर र गा.वि.स. का वडाहरूलाइ समेटेर २ वटा नगरपालीका र ७ वटा गाउँपालिकामा विभाजन गरिएको छ । जसलाइ निम्नानुसार उल्लेख गरिएकाे छ ।
१. नामः कमलामाई नगरपालिका
केन्द्रः साविक कमलामाई नगरपालिकाको कार्यालय
जनसङ्ख्याः ६५०६४
क्षेत्रफलः ४८२.५७ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः १४
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
डाडीगुराँसे |
१-९ |
|
|
२ |
भद्रकाली |
१-९ |
|
|
३ |
जलकन्या |
१-९ |
|
|
४ |
कमलामाई |
१,२,५,९ |
|
|
५ |
कमलामाई |
४ |
|
|
६ |
कमलामाई |
६ |
|
|
७ |
कमलामाई |
७,८ |
|
|
८ |
कमलामाई |
३,१० |
|
|
९ |
कमलामाई |
११,१२,१४ |
|
|
१० |
कमलामाई |
१३,१५-१८ |
|
|
११ |
रानीचुरी |
१-३,५ |
|
|
१२ |
रानीचुरी |
४,६-९ |
|
|
१३ |
रानीबास |
१-३,८,९ |
|
|
१४ |
रानीबास |
४-७ |
|
|
२. नामः दुधौली नगरपालिका
केन्द्रः साविक दुधौली नगरपालि
जनसङ्ख्याः ६५३०२
क्षेत्रफलः ३९०.३९ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः १४
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
हत्पते |
१,७-९ |
|
|
२ |
हत्पते |
२-६ |
|
|
३ |
निपाने |
१-९ |
|
|
४ |
सिर्थौली |
१-५ |
|
|
५ |
सिर्थौली |
६-९ |
|
|
६ |
हर्षाही |
१-९ |
|
|
७ |
दुधौली |
१,२ |
|
|
८ |
दुधौली |
३,४ |
|
|
९ |
दुधौली |
५,६ |
|
|
१० |
दुधौली |
७,८ |
|
|
११ |
दुधौली |
९-११ |
|
|
१२ |
जिनाखु |
१-९ |
|
|
१३ |
अरुणठाकुर |
१-९ |
|
|
१४ |
ककुरठाकुर |
१-९ |
|
३. नामः गोलञ्जोर गाउँपालिका
केन्द्रः साविक भूवनेश्वरी गा.वि.स.को कार्यालय
जनसङ्ख्याः १९३२९
क्षेत्रफलः १८४.१३ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ७
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
डुडभञ्ज्याङ |
१-९ |
|
|
२ |
वितिजोर |
१-९ |
|
|
३ |
भुवनेश्वरी |
१-९ |
|
|
४ |
तीनकन्या |
१-९ |
|
|
५ |
रतनचुरा |
१-९ |
|
|
६ |
बाशेश्वर |
१-९ |
|
|
७ |
भिमेश्वर |
१-९ |
|
४. नामः घ्याङलेख गाउँपालिका
केन्द्रः साविक बस्तिपुर गा.वि.
जनसङ्ख्याः १३६६१
क्षेत्रफलः १६६.७७ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ५
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
अमले |
१-९ |
|
|
२ |
बस्तिपुर |
१-९ |
|
|
३ |
तामाजोर |
१-९ |
|
|
४ |
नेत्रकाली |
१-९ |
|
|
५ |
शान्तेश्वरी |
१-९ |
|
५. नामः तीनपाटन गाउँपालिका
केन्द्रः साविक लाम्पानटार गा.वि.स.को कार्यालय
जनसङ्ख्याः ३८३९५
क्षेत्रफलः २८०.२६ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ११
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
बेलघारी |
१-९ |
|
|
२ |
भिमस्थान |
१-५ |
|
|
३ |
भिमस्थान |
६-९ |
|
|
४ |
जरायोटार |
१४-६ |
|
|
५ |
जरायोटार |
२,३,७-९ |
|
|
६ |
बालाजोर |
१-९ |
|
|
७ |
तोश्रामखोला |
१-९ |
|
|
८ |
बाहुनतिल्पुङ |
१-९ |
|
|
९ |
आम्बोटे |
१-९ |
|
|
१० |
लाम्पानटार |
१-३ |
|
|
११ |
लाम्पानटरा |
४-९ |
|
६. नामः फिक्कल गाउँपालिका
केन्द्रः साविक खङसाङ गा.वि.स.को कार्यालय
जनसङ्ख्याः १६९६८
क्षेत्रफलः १८६.०६ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ६
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
महादेवडाँडा |
१-९ |
|
|
२ |
पोखरी |
१-९ |
|
|
३ |
खोलागाउँ |
१-९ |
|
|
४ |
खाङसाङ |
१-९ |
|
|
५ |
सोल्पाठाना |
१-९ |
|
|
६ |
रत्नावती |
१-९ |
|
७. नामः मरिण गाउँपालिका
केन्द्रः साविक कपिलाकोट गा.वि.
जनसङ्ख्याः २७८२२
क्षेत्रफलः ३२४.५५ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ८
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
कपिलाकोट |
३,५ |
|
|
२ |
कपिलाकोट |
१,२,४ |
|
|
३ |
कल्पबृक्ष |
६-९ |
|
|
४ |
कल्पबृक्ष |
१-५ |
|
|
५ |
महादेवस्थान |
१-३,९ |
|
|
६ |
कपिलाकोट |
६-९ |
|
|
७ |
महादेवस्थान |
४-८ |
|
८. नामः सुनकोशी गाउँपालिका
केन्द्रः साविक पुरानाझाँगाझोली
जनसङ्ख्याः २१४७३
क्षेत्रफलः १५४.६८ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ७
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
कुशेश्वर दुम्जा |
२-५,९ |
|
|
२ |
कुशेश्वर दुम्जा |
१,६-८ |
|
|
३ |
झाँगाझोली रातामाटा |
१-५ |
|
|
४ |
झाँगाझोली रातामाटा |
६-९ |
|
|
५ |
पुराना झागाझोली |
१-९ |
|
|
६ |
सितलपाटी |
१-९ |
|
|
७ |
मझुवा |
१-९ |
|
९. नामः हरिहरपुरगढी गाउँपा
केन्द्रः वडा नं. २ झनझने
जनसङ्ख्याः २७७२७
क्षेत्रफलः ३४३.९ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ८
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
हरिहरपुरगढी |
१-९ |
|
|
२ |
पिपलमाडी |
१,२,९ |
|
|
३ |
पिपलमाडी |
३-८ |
|
|
४ |
महेन्द्रझ्याडी |
२-५ |
|
|
५ |
महेन्द्रझ्याडी |
१,६-९ |
|
|
६ |
क्यानेश्वर |
६-८ |
|
|
७ |
क्यानेश्वर |
१,२,९ |
|
|
८ |
क्यानेश्वर |
३-५ |
|
श्रोतः सङ्घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालय, जिल्ला प्रशासन कार्यालय सिन्धुली र जिल्ला समन्वय समिति सिन्धुली। यस लेखमा कुनै प्रकारको त्रुटि फेला पार्नु भएमा कृपया सुझाव तथा सल्लाह दिनुहोला । सुझाव तथा सल्लाहको लागी कमेन्ट बक्स अथवा chinari2020@gmail.com मा समर्पक गर्न सक्नुहुनेछ । सिन्धुली जिल्लाको कुनै पनि स्थान विशेषको लेख प्रकाशन गर्न चाहानु भएमा पनि समर्पक गर्न सक्नुहुनेछ ।