सिन्धुली जिल्ला Sindhuli District

परिचय

जिल्ला सम्न्वय समिति सिन्धुलीका अनुसार नेपालको मानचित्रमा बाग्मती प्रदेशमा अवस्थित सिन्धुली एक पहाडी जिल्ला हो । नेपालको एकिकरण भन्दा पूर्व सिन्धुली जिल्ला विशाल मकवानी राज्यमा पर्दथ्यो । मकवानी शासकहरुमा राघव नरेन्द्र सेन मकवानपुर राज्यमा वि.सं. १५३० मा राजा थिए । यी राजाभगवान श्रीरामको परम भक्त भएकाले आँफुलाई रघुपति राघव र क्षार सिन्धु तरेर लंका दोहन गर्न सक्ने पराक्रमी राजा समान भएकोले यीनले आफुलाई सिन्धुल उपनामले  परिचित गराएका थिए । पछि यीनै राजाको नामबाट यो वस्तिको नाम सिन्धुली रहन गएको हो । (महानन्द सापकोटा) प्राकृतिक रुपमा यो जिल्ला भित्री मधेसको समथर भूमि देखि लिएर पहाडी भुभाग रहेको जिल्ला हो । तराईको चुरे क्षेत्र देखि लिएर पहाडी महाभारतसम्म फैलिएको यो जिल्ला झण्डै नेपालको नक्सा जस्तै पूर्व पश्चिम फैलिएको छ ।

भाैगोलिक अवस्थिती

गणितिय भूगोल अनुसार यो जिल्ला विश्व मानचित्र २६ डिग्री ५५” देखि २७ डिग्री २२” उत्तरी अक्षांस र ८५ डिग्री १५” देखि ८६ डिग २५” पूर्वी देशान्तरमा अवस्थित छ । यस जिल्लाको सबैभन्दा होचो भाग समुन्द्रि सतह देखि २७८७ मिटरको उचाईमा छ । धरातलिय स्वरुप विविध भएकै कारण यस जिल्लाको हावापानी फरक-फरक नै छ । चुरे पहाडको नजिक तथा वरपरका भागहरुमा अधिकतम तापक्रम ७ र ८ डिग्री सेल्सियसको सरदरमा हुन्छ भन महाभारत नजिक तथा वरपरका भागहरुमा अधिकतम तापक्रम १९ र २० डिग्रीको सरदरमा हुन्छ । सिन्धुली जिल्लाको कुल क्षेत्रफल २४९१ वर्ग कि.मि. छ । २०६८ सालको प्रतिवेदन अनुसार यस जिल्लामा कूल जनसंख्या २,९६,१९२ जनसंख्या भएको पाईन्छ । जसमा महिलाहरु १,५६,०६९ र पुरुषहरु १,४०,१२३ को संख्यामा छन् । यस जिल्लामा ५७५८१ घरधुरिहरु रहेका छन्।

हावापानी , जडिवुटी, जातजाती र भेषभुषा

सिन्धुली जिल्लामा उष्ण, उपोष्ण र समशितोष्ण प्रकारको हावापानी पाइने हुँदा वनस्पति र जिवजन्तु पनि विविध नै पाइन्छन् । काष्ठ र प्रकाष्ठ दुवैखाले वनस्पतिको उपलब्धता यस जिल्लाको वनजंगलको विशेषता रहेको छ । यस जिल्लाको कूल क्षेत्रफलको करिव ६४.८ प्रतिशत भू-भाग वनजंगलले ओगटेको । जुनार र सुन्तलामा प्रशिद्ध प्राप्त यस जिल्लाको निर्यातजन्य उत्पादनहरुमा अम्रिसो, अदुवा, बेसार, भुइँकटहर, जडीबुटीहरु र अमिलोजातका विभिन्न फलफूलहरु रहेका छन् ।

सिन्धुली जिल्लामा तामाङ्ग जातिको वाहुल्यता रहेको छ । हायू र थामी जस्ता लोपोन्मुख अल्पसंख्यक जातिहरु पनि यस जिल्लामा बसोबास गर्दै आइरहेका छन् । यस जिल्लाको कमला र मरिनखोलाका छेउछाउका भागमा आदिवासी राई, दनुवार र माझीका व्यापक बस्तीहरु छन् भने डाँडीगुरासे गा.वि.स. को गुराँसे डाडामा नेपालकै दुर्लभ जाती हायूहरु बस्दछन् । यस जिल्लामा ७४ प्रकारका जात जातिहरु पाइन्छ । जातीय विविधताको स्वरुप भाषा र धर्ममा पनि विविधता पाईन्छ । धर्ममा पनि विविधता पाईन्छ । धर्ममा हिन्दु धर्म मान्नेहरु ७५%, बौद्द धर्म मान्नेहरु २३% र अन्य धर्म मान्नेहरु २% रहेका छन् ।

सिन्धुली जिल्लामा रहेका प्रमुख धार्मिक तथा पर्यटकीय स्थलहरु

सिन्धुलीगढी, हरिहरपुरगढी, भद्रकाली मन्दिर, कमलामाई मन्दिर, कालिकामाई मन्दिर, शिध्दवावा मन्दिर, पंचकन्या पोखरी, लंगुरेश्वर—मधुगंगा, बाबाधाम, सर्वशिद्घेश्वर महादेव गुफा, कुशेश्वर महादेव आदी ।

निर्वाचन क्षेत्रको विभाजन

प्रतिनिधिसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या २ रहेको छ भने प्रदेशसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या ४ रहेको छ।

स्थानियतहको विभाजन

संघिय संरचना अनुसार सिन्धुली जिल्लाको स्थानियतहको विभाजन साविकका नगर र गा.वि.स. का वडाहरूलाइ समेटेर २ वटा नगरपालीका र ७ वटा गाउँपालिकामा विभाजन गरिएको छ । जसलाइ निम्नानुसार उल्लेख गरिएकाे छ ।

१.    नामः कमलामाई नगरपालिका

केन्द्रः साविक कमलामाई नगरपालिकाको कार्यालय

जनसङ्ख्याः ६५०६४

क्षेत्रफलः ४८२.५७ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः १४

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	डाडीगुराँसे	१-९
२	भद्रकाली	१-९
३	जलकन्या	१-९
४	कमलामाई	१,२,५,९
५	कमलामाई	४
६	कमलामाई	६
७	कमलामाई	७,८
८	कमलामाई	३,१०
९	कमलामाई	११,१२,१४
१०	कमलामाई	१३,१५-१८
११	रानीचुरी	१-३,५
१२	रानीचुरी	४,६-९
१३	रानीबास	१-३,८,९
१४	रानीबास	४-७

 २.    नामः दुधौली  नगरपालिका

केन्द्रः साविक दुधौली  नगरपालिकाको कार्यालय

जनसङ्ख्याः ६५३०२

क्षेत्रफलः ३९०.३९  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः १४

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	हत्पते	१,७-९
२	हत्पते	२-६
३	निपाने	१-९
४	सिर्थौली	१-५
५	सिर्थौली	६-९
६	हर्षाही	१-९
७	दुधौली	१,२
८	दुधौली	३,४
९	दुधौली	५,६
१०	दुधौली	७,८
११	दुधौली	९-११
१२	जिनाखु	१-९
१३	अरुणठाकुर	१-९
१४	ककुरठाकुर	१-९

 ३.    नामः गोलञ्जोर गाउँपालिका

केन्द्रः साविक भूवनेश्वरी गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १९३२९

क्षेत्रफलः १८४.१३ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ७

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	डुडभञ्ज्याङ	१-९
२	वितिजोर	१-९
३	भुवनेश्वरी	१-९
४	तीनकन्या	१-९
५	रतनचुरा	१-९
६	बाशेश्वर	१-९
७	भिमेश्वर	१-९

 ४.    नामः घ्याङलेख गाउँपालिका

केन्द्रः साविक बस्तिपुर गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १३६६१

क्षेत्रफलः १६६.७७  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ५

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	अमले	१-९
२	बस्तिपुर	१-९
३	तामाजोर	१-९
४	नेत्रकाली	१-९
५	शान्तेश्वरी	१-९

 ५.    नामः तीनपाटन गाउँपालिका

केन्द्रः साविक लाम्पानटार गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः ३८३९५

क्षेत्रफलः २८०.२६ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ११

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	बेलघारी	१-९
२	भिमस्थान	१-५
३	भिमस्थान	६-९
४	जरायोटार	१४-६
५	जरायोटार	२,३,७-९
६	बालाजोर	१-९
७	तोश्रामखोला	१-९
८	बाहुनतिल्पुङ	१-९
९	आम्बोटे	१-९
१०	लाम्पानटार	१-३
११	लाम्पानटरा	४-९

 ६.    नामः फिक्कल गाउँपालिका

केन्द्रः साविक खङसाङ गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १६९६८

क्षेत्रफलः १८६.०६ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ६

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	महादेवडाँडा	१-९
२	पोखरी	१-९
३	खोलागाउँ	१-९
४	खाङसाङ	१-९
५	सोल्पाठाना	१-९
६	रत्नावती	१-९

 ७.    नामः मरिण गाउँपालिका

केन्द्रः साविक कपिलाकोट गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः २७८२२

क्षेत्रफलः ३२४.५५  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ८

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	कपिलाकोट	३,५
२	कपिलाकोट	१,२,४
३	कल्पबृक्ष	६-९
४	कल्पबृक्ष	१-५
५	महादेवस्थान	१-३,९
६	कपिलाकोट	६-९
७	महादेवस्थान	४-८

 ८.    नामः सुनकोशी गाउँपालिका

केन्द्रः साविक पुरानाझाँगाझोली गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः २१४७३

क्षेत्रफलः १५४.६८  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ७

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	कुशेश्वर दुम्जा	२-५,९
२	कुशेश्वर दुम्जा	१,६-८
३	झाँगाझोली रातामाटा	१-५
४	झाँगाझोली रातामाटा	६-९
५	पुराना झागाझोली	१-९
६	सितलपाटी	१-९
७	मझुवा	१-९

 ९.    नामः हरिहरपुरगढी गाउँपालिका

केन्द्रः वडा नं. २ झनझने

जनसङ्ख्याः २७७२७

क्षेत्रफलः ३४३.९  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ८

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	हरिहरपुरगढी	१-९
२	पिपलमाडी	१,२,९
३	पिपलमाडी	३-८
४	महेन्द्रझ्याडी	२-५
५	महेन्द्रझ्याडी	१,६-९
६	क्यानेश्वर	६-८
७	क्यानेश्वर	१,२,९
८	क्यानेश्वर	३-५

श्रोतः सङ्‍घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालय, जिल्ला प्रशासन कार्यालय सिन्धुली र जिल्ला समन्वय समिति सिन्धुली। यस लेखमा कुनै प्रकारको त्रुटि फेला पार्नु भएमा कृपया सुझाव तथा सल्लाह दिनुहोला । सुझाव तथा सल्लाहको लागी  कमेन्ट बक्स अथवा chinari2020@gmail.com मा समर्पक गर्न सक्नुहुनेछ । सिन्धुली जिल्लाको कुनै पनि स्थान विशेषको लेख प्रकाशन गर्न चाहानु भएमा पनि समर्पक गर्न सक्नुहुनेछ ।