दार्चुला जिल्ला Darchula District

परिचय

नेपालको सुदूर पश्चिमाञ्चल प्रदेश अन्तरगतका ९ जिल्ला मध्ये छुट्टै महत्व बोकेको दार्चुला जिल्ला एक हो।  एशियाका दुई शक्तिशाली राष्ट्र भारत र चीनको सिमानासंग जोडिएको  दार्चुला जिल्लाको नामाकरणको सम्बन्धमा दार्चुला कसरी रहन गयो भन्ने सम्बन्धमा कुनै लिखित प्रमाण प्राप्त नभएतापनि विभिन्न किबंदन्तिहरु सुन्न पाईन्छन् । दार्चुला शव्द उच्चारण गर्दा दारचूला भए पनि स्थानीय भाषाको दुईवटा शव्द धार र चूला वाट विकसित भएको हो । स्थानीय भाषामा धारको अर्थ पहाडको अग्लो चुचुरो र चुलाको अर्थ चुल्हो हुन्छ । यस भेगमा खान पकाउन प्रयोग गरीने चुल्होहरु प्रायः एक समानका तिन वटा ढुङ्गाहरुमा माटो पोतेर चुचुरो को आकारमा वनेका हुन्छन् । यसरी तिनै तिर चुचुरो (धार) जस्तो चुल्हो वनाई खान पकाउने ठाउँ भएकोले धारचुला नाम रहेको र धारचुला पछि अपभ्रम्स भई दारचुला र त्यसपछि दार्चुला वन्न गएको हो भन्ने जनविश्वास रहि आएको छ ।

त्यस्तै अर्को किम्वदन्ति अनुसार यहाँ स्थित तिन वटा पहाडका चुचुराहरु वर्तमानमा एक पहाड भारत र दुई वटा पहाड नेपाल मै रहेका छन् । फेदी वाट हेर्दा धार परेको जस्तो स्थानीय चुल्होको आकारमा चुचुरो देखिन्छ । प्राचिन कालमा व्याँस हिमालवाट व्याँस ऋषि तपस्या गरी फर्कदा यी तिन धारहरुको चुल्हो वनाई भात पकाई खाएको हूनाले यो ठाउको नाम धारचूला रहन गएको र धारचूला शव्द अपभ्रम्स भई दार्चुला रहेको हो भन्ने अर्को भनाई रहेको छ । दार्चुला जिल्लाको सिमाना चीनको तिव्वत क्षेत्र सित जोडिएको छ । तिव्वत संग व्यापार गर्ने यहाँको प्रमुख नाकाको रुपमा व्याँस क्षेत्र रहेको छ । व्याँसवाट तिव्वत क्षेत्रमा आवत जावत गर्दा एउटा भन्ज्याङ पार गरी जानुपर्ने हुन्छ । जसलाई तिव्वति भाषामा “ला” भनिन्छ । यो भन्ज्याङ तिव्वत सिंत व्यापार गर्ने द्वार (बाटो_ भएकोले द्वार र “ला” शब्दहरु मिलि दार्चुला नाम रहन गएको हो भन्ने पनि जनविश्वास रहि आएको छ ।

दार्चुला जिल्लाको भाैगोलीक अवस्थिती

जिल्लाको पूर्वमा वझांग जिल्ला, पश्चिममा भारतको उत्तराखण्ड प्रदेशको पिथौरागढ, उत्तरमा चीनको स्वशासित क्षेत्र तिब्बत र दक्षिणमा बैतडी जिल्ला रहेका छन् । विश्व मान चित्रमा २९ डिग्री ३६ मिनेट उत्तर देखि ३०डिग्री १५ मिनेट  उत्तरी अक्षांश र ८०डिग्री २२ मिनेट  पूर्व देखि ८१ डिग्री ०९ मिनेट  पूर्वी देशान्तर सम्म फैलिएको छ। यस जिल्लाको कुल क्षेत्रफल २३२२ वर्ग कि.मी. छ।समुद्री सतह बाट ५१८ मी. देखि ७१३२ मी. सम्म उचाई रहेकोछ। बार्षिक औषत बर्षा २१२९ मी.मी. रहेको त्यस्तै औषत तापक्रममा न्यूनतम ५.७० से. अधिकतम २८.६० से.रहेको पाईन्छ यस जिल्लाको अग्लो अपी हिमाल, लिपु लेक आदि जिल्लाको आकर्षणको केन्द्र रहेकाछन्। यस्तै चीनको तिब्बत क्षेत्रमा अवस्थित हिन्दूहरुको महत्वपूर्ण तीर्थ स्थल तथा पर्यटकीय महत्व समेत बोकेको मानसरोवर जाने प्रमुख मार्गको रुपमा समेत दार्चुला जिल्ला रहेको छ। यस जिल्लाको सदरमुकाम खलंगा महाकाली नदीको किनारमा भारतको धारचुला सित जोडीएर रहेको छ।

दार्चुला जिल्लाको भू-विभाजन

भू-विभाजन अनुसार समथर प्रदेश अन्तरगत महाकाली, चौलानी र अन्य त्यस्तै ठुला खोला नालाहरुको किनारमा अवस्थित भित्री मधेश संग तुलना गर्न सकिने समथर उब्जाउ फाँटहरु समथर प्रदेश अन्तरगत पर्दछन।जिल्लाको प्रमुख अन्न भण्डारको रुपमा चर्चा पाएको यो समथर प्रदेशमा जनसंख्याको चाप जनघनत्व पनि अत्याधिक रहेको छ।साविक उकू, लाली, दत्तू, गोकुलेश्वर, शिखर, देथला आदि गा.वि.स.हरु यस प्रदेशका प्रमुख उदाहरण हुन ।

पहाडी प्रदेश अन्तरगत यस जिल्लाको मध्य भागमा रहेको उच्च समस्थली यस प्रदेश अन्तरगत पर्दछन। समथर भूभागको तुलनामा केही कम उत्पादन हुने भएता पनि अपेक्षाकृत उब्जाउ क्षेत्र नै मानिन्छ।साविकका शंकरपुर, भगवती, सर्मोली, रानीशिखर, रिठाचौपाता, ग्वानी, डाडाकोट, हिकिलाआदि गा.वि.स.हरु यस प्रदेशका प्रमुख उदाहरण हुन् ।

लेकाली प्रदेश अन्तरगतप्राकृतिक सौन्दर्यताले सिंगारिएको तर उत्पादनका दृष्टिकोणले कम उर्बरक क्षेत्र लेकाली प्रदेश अन्तरगत पर्दछ । प्रायः हेमन्त ऋतुमा हिमपात हुनु यस प्रदेशको बिशेषता हो। लेकाली प्रदेश अन्तरगत साविकका सुन्सेरा, राप्ला, खण्डेश्वरी, घुसा, इयरकोट आदि गा. वि. स.हरु पर्दछन ।

हिमाली प्रदेश अन्तरगत जिल्लाको उत्तर पट्टीको चीनको तिब्बत सित सीमा जोडिएको सामान्यतया बाह्रै महिना हिँउले ढाकिएको क्षेत्रमा उत्पादन मात्रै होइन मानिसहरुको बसोबास समेत नगण्य छ । हिँउदमा तल बेशी खलंगा तिर झर्ने र गृष्ममा फर्किने यहा बसोबास गर्ने (सौका) समुदायको प्रमुख विशेषता बोकेको ब्यास गाउँपालिका वडा नं. १ यस प्रदेश हो ज्वलन्त उदाहरण हो ।

हावापानी यस जिल्लाको भौगोलिक बनोटमा देखिएको बिबिधता झैं हावापानी तथा वातावरणमा पनि बिषमता देखिनु अतिसयोक्ति नहोला । तसर्थ दार्चुला जिल्लाको हावापानीलाई विविध तरिकामा बिभाजन गर्न सकिन्छ ।

• जिल्लाको पश्चिम  दक्षिणमा नदीका समथर बेशीहरुमा उष्ण हावापानी पाईन्छ। ग्रीष्ममा अत्याधिक गर्मी र हिउदमा आंसिक रुपमा चिसो हुनु यस हावापानीको मुख्य बिशेषता हो । खास गरि साविकका गोकुलेश्वर, दत्तू, लाली, उकू आदि गा.वि.स.हरु जुन समुद्र सतह देखि करिब ५१८ मी. को उचाईमा रहेका छन् त्यहां यस किसिमको हावापानी पाईन्छ।
• समसितोष्ण हावापानी  जिल्लाको मध्य भागमा रहेको साविक गा.वि.स.हरुमा यस किसिमको हावापानी पाईन्छ।गृष्ममा त्यती गर्मी र हिँउदमा साह्रै चिसो अनुभुती नहुनु यो हावापानीको मुख्य बिशेषता हो। साविकका रिठाचौपाता, शंकरपूर र छापरी आदि यस किसिमको हावापानी पाईने गा.वि.स.हरु हुन भन्न सकिन्छ।
• यस जिल्लामा सितोष्ण, सम सितोष्ण, अतिशीत हावापानी यस जिन्लामा ५ किसिमका वनहरु पाईन्छन् जस अनुसार कोणधारी वन, हार्डउड वन, मिश्रित वन, झाडी बुट्यान, अन्य रहेका छन् । यस जिल्लाको वनको कुल क्षेत्रफल ७२९८२.३ हेक्टर रहेको छ । जस मध्ये सामुदायिक वन क्षेत्रले ओगटेको क्षेत्रफल ३७२१.७१हे. उपभोक्ता समितिहरुलाई हस्तान्तरण गरी सकिएको छ। आइ.सि.आइ.एम.ओ.डि.१९९७ अनुसार वन जंगलमा आस्रीत घर संख्या २७.५ % रहेको छ ।

दार्चुला जिल्लामा पाइने वनस्पतिहरु

यस जिल्ला भित्र पाइने वनस्पतिहरु मध्ये देवदार,बाज, सल्लो, साल, टुणी, उतीस, सिमल, चिउरी, लालीगुराँस, बाँस, कोइरालो, साज,  सानन, धुईयो, मौनेठी, पैंयो, जामुन, जस्ता वनस्पतीका साथै यार्सागुम्बा, पाँचऔले, झयाउ, भुतकेश, भोजपत्र, भ्याकुर, दालचिनी, टिमुर, पाषाणवेद, पदमचाल, दारुहल्दी, तितेपाती, लोठसल्ला, गुच्ची च्याउ, कुमकुम, सिकाकाई, सतुवा, सेतक चिनी, कुटकी, काफलबोक्रा, ओखरबोक्रा, धुपीपात, तेजपात र रिठ्ठा आदि जडिवुटी समेत रहेका छन् ।

दार्चुला जिल्लाका धार्मिक तथा पर्यटकिय क्षेत्रहरू

यो जिल्ला पर्यटकीय क्षेत्रमा पनि धनि रहेको छ, यस जिल्लाका प्रमुख धार्मिक तथा पर्यटकीय क्षेत्रहरुमा अपी हिमाल ७१३२ मी.(घुषा), व्यास हिमाल ६७७० मी. (व्यास), नाम्पा ६७५४ मी. (व्यास),  महलको भग्नावशेष (उकु), सुरमासरोवर ताल (खण्डेश्वरी), लिपु लेक ५००० मीटर  धर्मी गुफा (खण्डेश्वरी),  शिखर डाडा, मालीकार्जुन, मालीकार्जुन मन्दिर  मालीकार्जुन, हुनैनाथ मन्दिर  हुनैनाथ, जयपुर मन्दिर रिठाचौपाता, बन्तोली मन्दिर बोहरीगाँउ, महलको भग्नावशेष देवल,  गोकुलेश्वर शिव मन्दिर गोकुलेश्वर  लटीनाथ मन्दिर लटीनाथ आदि रहेकाछन् ।

दार्चुला जिल्लाको  निर्वाचन क्षेत्रको विभाजन

प्रतिनिधिसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या १ रहेको छ भने प्रदेशसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या २ रहेको छ।

दार्चुला जिल्लाको स्थानियतहको विभाजन

संघिय संरचना अनुसार दार्चुला  जिल्लाको स्थानियतहको विभाजन साविकका नगर र गा.वि.स. का वडाहरूलाइ समेटेर  २ नगरपालिका र ७ वटा गाउँपालिकामा विभाजन गरिएको छ । जसलाइ निम्नानुसार उल्लेख गरिएकाे छ ।

क्र.सं.	स्थानीय तहको नाम	समावेश गाविस / नगरपालिका	वडा संख्या	जनसंख्या	क्षेत्रफल(वर्ग कि.मी.)	केन्द्र
१	महाकाली नगरपालिका	दत्तु गा.बि.स र अपि नगरपालिका (४-१७)	९	२४,०८१	१३५.११	साविक अपि नगरपालिका कार्यालय
२	शैल्यशिखर नगरपालिका	शिखर, देथला, रानीशिखर, ग्वानी, बोहरी गाउँ र गोकुलेश्वर गा.वि.स.	९	२१,८०७	११७.८१	साविक गोकुलेश्वर गा.वि.स.को कार्यालय
३	मालिकार्जुन गाउँपालिका	भगवती, मालिकार्जुन, हुनैनाथ, डाँडाकोट, उकु र शंकरपुर गा.बि.स.	८	१५,६३५	१००.८२	साविक शंकरपुर गा.वि.स.को कार्यालय
४	अपिहिमाल गाउँपालिका	घुसा, खण्डेश्वरी, गुल्जर (१) र सितोला (५-८) गा.वि.स.	६	६,७९८	६१३.९५	साविक खण्डेश्वरी गा.वि.स.को कार्यालय
५	दुहुँ गाउँपालिका	पिपलचौरी, हिकिला, धारी गा.वि.स. र अपि नगरपालिका (१-३)	५	९,८४२	६५.३५	साविक हिकिला गा.वि.स.को कार्यालय
६	नौगाड गाउँपालिका	खार, इयरकोट, सिप्टी र धुलिगडा गा.बि.स.	६	१५,५२८	१८०.२७	वडा नं. ५ होपरीगाड
७	मार्मा गाउँपालिका	सितोला (१-४,९), गुल्जर (२-९), लटिनाथ, तपोवन, र शेरी गा.बि.स.	६	१५,१२४	२०८.०६	साविक लटीनाथ गा.वि.स.को कार्यालय
८	लेकम गाउँपालिका	शर्मौली, लाली, खरकडा र रिठाचौपता गा.बि.स	६	१३,७४३	८३.९८	वडा नं. ४ रातामाटा
९	ब्याँस गाउँपालिका	हुती, ब्याँस, राप्ला, सुनसेरा र धौलाकोट गा.वि.स.	६	९,६६८	८३९.२६	साविक सुनसेरा गा.वि.स.को कार्यालय
	जम्मा		६१	१,३३,३१०	२३४४.६१

१.    नामः महाकाली नगरपालिका Mahakali Municipality

नेपाल को संविधान वमोजिम राज्य पुनः संरचना भए वमोजिम सुदुरपश्विम प्रदेश अन्तर्गत दार्चुला जिल्लाको सदरमुकाम खलंगा वरपरका क्षेत्रहरु खलंगा,छापरी, काँटै धाप र दत्तु (साविक अपी नगरपालिका वडा नं. ४ देखि १७ सम्म र दत्तु गा.बि.स.) लाई समायोजन गरेर हिन्दुहरुको पबित्र धर्मस्थल मानसरोबरको प्रवेशद्धार, हिमालयको काख, महाकाली नदीको किनारमा महाकाली लोकमार्ग संगै जोडिएको ९ वटा वडाहरु मा विभाजन महाकाली नगरपालिकाको मिति २०७३/११/२७ गते घोषणा भएको नगरपालिका हो ।

यस नगरपालिकाको पूर्वमा नौगाड गाउँपालिका, पश्चिममा भारत, उत्तरमा दुहूँ गाउँपालिका र दक्षिणमा शैल्य शिखर नगरपालिका र मालिकार्जुन गाउँ पालिका संग सिमाना जोडिइ महाकाली नदीको किनारमा अवस्थित नगरपालिका विश्वमानचित्रमा २९ डिग्री ३६ मिनेट देिखि २९ डिग्री ४५ मिनेट उत्तरी  अक्षांश र ८० डिग्री २४ मिनेट देिखि ८० डिग्री ३९ मिनेट पुर्वि देशान्तर सम्म  फैलिएको छ । महाकाली नगरपालिकाले कुल १३५.११ वर्ग कि.मी. क्षेत्रफल ओगेटेको छ ।

महाकाली नगरपालिका उच्च हिउँ पर्ने हिमाली क्षेत्र देखि नदी किनारामा रहेका फाँटहरुलाई समेटेर बनेको छ । धार्मिक एवं साँस्कृतिक शक्ति पिठहरु मौलिक साँस्कृति,  प्राकृतिक सम्पदाले भरिपूर्ण रहेकोले महाकाली नगरपालिका पर्यटनको प्रचुर सम्भावना बोकेको छ । प्रकृतिको अनुपम नमुनाको रुपमा जैविक विधितता तथा प्राकृतिक सम्पदाले भरिपूर्ण र विविध जातजाति, भाषाभाषी धर्मावलम्बिहरुको साझा बसोबास रहेको छ ।

केन्द्रः साविक अपि नगरपालिकाको कार्यालय

जनसङ्ख्याः २४०८१  (२०७८ अनुसार)

क्षेत्रफलः १६७१.६(वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ९

क्र.सं.	नयाँ वडा	समावेश गाविस / नगरपालिका	जनसंख्या	क्षेत्रफल(वर्ग कि.मी.)
१	१	अपि(४-६)	२५१९	१९.१२
२	२	अपि(७, ८)	१७५९	१५.०७
३	३	अपि(९, १०)	१६९२	२०.२५
४	४	अपि(११)	६०२०	२.८६
५	५	अपि(१२, १३)	५३३६	१८.१४
६	६	अपि(१४)	१२०४	२३.०९
७	७	अपि(१५)	१४४३	१५५२
८	८	अपि(१६,१७)	२०७७	१०.८१
९	९	दत्तु(१-९)	२०३१	१०.२६
	जम्मा		२४०८१	१६७१.६

महाकाली नगरपालिकाको नक्सा

 २.    नामः  शैल्यशिखर नगरपालिका  Shailyashikhar Municipality

केन्द्रः साविक गोकुलेश्वर गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः २१०८७  (२०७८ अनुसार)

क्षेत्रफलः ११७.७९(वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ९

क्र.सं.	नयाँ वडा	समावेश गाविस / नगरपालिका	जनसंख्या	क्षेत्रफल(वर्ग कि.मी.)
१	१	शिखर(१-९)	२४८६	१४.६४
२	२	देथला(१-६)	२०२३	२१.९८
३	३	देथला(७-९)	१६६१	५.४७
४	४	रानीशिखर(१-९)	२६३८	१३.१४
५	५	ग्वानी(६-९)	२१८९	१५.५७
६	६	ग्वानी(१-५)	२८९०	१५.०७
७	७	बोहरीगाउँ(४,६-९)	१९५१	१०.७६
८	८	बोहरीगाउँ(१-३,५)	२०४६	८.११
९	९	गोकुलेश्वर(१-९)	३९२३	१३.०५
	जम्मा		२१८०७	११७.७९

शैल्यशिखर नगरपालिकाको नक्सा

 ३.    नामः मालिकार्जुन गाउँपालिका Malikarjun Gaunpalika

दार्चुला जिल्लामा पर्ने मालिकार्जुन गाउँपालिका एक ऐतिहासिक,राजनैतिक,प्राकृतिक,साँस्कृतिक तथा धार्मिक दृष्ट्रिकोणले महत्वपूर्ण गउँपालिका हो । दार्चुला जिल्लाको मालिकार्जुन गाउँपालिकाले, साविकका मालिकार्जुन गा.वि.स , डाडाकोट गा.वि.स ,उकु गा.वि.स , भगवती गा.वि.स, हुनैनाथ गा.वि.स र शंकरपुर गा.वि.स भित्र पर्ने सम्पुर्ण क्षेत्र ओगटेको छ। यस मालिकार्जुन गाउँपालिकाको पुर्वमा शैल्यशिखर नगरपालिका,पश्चिममा पवित्र माहाकाली नदि (भारत सिमाना),उत्तरमा महाकाली नगरपालिका र दक्षिणमा लेकम गाउँपालिका र केहि भाग शैल्यशिखर नगरपालिकाको रहेको छ । यस मालिकार्जुन गाउँपालिकामा पवित्र धार्मिक एवं प्राकृतिक सौन्दर्यले भरिपुर्ण नेपालकै सातौ धाम मालिकार्जुन,विभिन्न देवीदेवताका मन्दिरहरु ,खोलानाला , वनजंगलहरु, ढुङ्गा/ स्लेट,जडीबुटि,वन पैदावर,कृषि,पशुपालन,नगदेबाली लगायतका थुप्रै सम्भावना रहेका छन।

केन्द्रः साविक शंकरपुर गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १५६३५  (२०७८ अनुसार)

क्षेत्रफलः १००.८१  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ८

क्र.सं.	नयाँ वडा	समावेश गाविस / नगरपालिका	जनसंख्या	क्षेत्रफल(वर्ग कि.मी.)
१	१	भगवती(१-३)	११७६	७.६५
२	२	भगवती(४-९)	१८८७	८.६४
३	३	मालिकार्जुन(१-९)	२८७५	१८.८४
४	४	हुनैनाथ(१-९)	१५५७	११.६१
५	५	डाँडाकोट(१-९)	१७५३	१२.२४
६	६	उकु(१-४,८)	१७६४	१०.८७
७	७	उकु(५-७,९)	१५१०	११.९
८	८	शंकरपुर(१-९)	३११३	१९.०६
	जम्मा		१५६३५	१००.८१

मालिकार्जुन गाउँपालिकाको नक्सा

 ४.    नामः अपिहिमाल गाउँपालिका Apihimal Gaunpalika

केन्द्रः साविक खण्डेश्वरी गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः ६७९८   (२०७८ अनुसार)

क्षेत्रफलः ६१३.९५  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ६

क्र.सं.	नयाँ वडा	समावेश गाविस / नगरपालिका	जनसंख्या	क्षेत्रफल(वर्ग कि.मी.)
१	१	घुसा(१-३)	५८३	२४०.१६
२	२	घुसा(४-९)	८४८	८०.६९
३	३	खण्डेश्वरी(१-५)	१६७६	१६९.३३
४	४	खण्डेश्वरी(६-९)	१४४३	१०.७७
५	५	गुल्जर(१)	९५५	७.७१
६	६	सितोला(५-८)	१२९३	१०५.२९
	जम्मा		६७९८	६१३.९५

अपिहिमाल गाउँपालिकाको नक्सा

 ५.    नामः दुहुँ गाउँपालिका Duhun Gaunpalika

नेपालको संविधान (२०७२) ले संघिय राज्यको निर्माणका साथै तीन तहको राज्य प्रणालीको व्यवस्था गरे अनुरुप दार्चुला जिल्लामा रहेका ९ स्थानीय तहहरु मध्ये दुहुँ गाउँपालिका जिल्लाको उत्तरी भेगमा अवस्थित एक सुन्दर र प्राकृतिक श्रोतले सम्पन्न गाउँपालिका हो ।यस गाउँपालिका साविकका ४ गाउँ विकास समितिहरु(पिपलचौरी, हिकिला, धारी र ब्रहमदेव) मिलेर वनेको छ । यस गाउँपालिको क्षेत्रफल ६५.३५ वर्ग कि.मि.  रहेको छ । यस गाउँपालिकालाई भौगोलिक अवस्था र जनसंख्याको अनुपात अनुसार ५ वटा वडामा विभाजन गरिएको छ भने गाउँपालिकाको केन्द्र वडा नं २, हिकिलामा रहेको छ । हिन्दु धर्मावलम्वीको बाहुल्यता रहेको यस गाउँपालिकामा बाहुन,क्षेत्री ठकुरी, दलित तथा अल्पसंख्यक समुदायको बसोवास रहेको छ।​

केन्द्रः साविक हिकिला गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः ९८४२   (२०७८ अनुसार)

क्षेत्रफलः ६५.३५ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ५

क्र.सं.	नयाँ वडा	समावेश गाविस / नगरपालिका	जनसंख्या	क्षेत्रफल(वर्ग कि.मी.)
१	१	पिपलचौरी(१-९)	१६८६	९.१२
२	२	हिकिला(१-९)	२५८६	१६.७१
३	३	अपि(१-३)	१६३०	६.४७
४	४	धारी(१-५)	२०८९	१३.५
५	५	धारी(६-९)	१८५१	१९.५५
	जम्मा		९८४२	६५.३५

दुहुँ गाउँपालिकाको नक्सा

६.    नामः नौगाढ गाउँपालिका Naugad Gaunpalika

नेपाल राज्यको पुनः संरचना संगै नेपालको ७ न. प्रदेश अन्तर्गत दार्चुला जिल्लामा (साविक इयरकोट, खार, सिप्टी र धुलिगडा ४ वटा गा वि स लाई समायोजन गरेर) ६ वटा वडाहरु रहेको नौगाड गाउँपालिका मिति २०७३/११/२५ गते घोषणा भएको गाउँपालिका हो ।  यस गाउँपालिकाको पूर्वमा मार्मा र अपिहिमाल गाउँपालिका, पश्चिममा महाकाली नगरपालिका र दुहुँ गाउँपालिका, उत्तरमा दुहुँ र व्याँस गाउँपालिका र दक्षिणमा शैल्य शिखर नगरपालिका संग सिमाना जोडिएको छ ।

केन्द्रः वडा नं. ५ होपरीगाड

जनसङ्ख्याः १५५२८  (२०७८ अनुसार)

क्षेत्रफलः १६४.४६ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ६

क्र.सं.	नयाँ वडा	समावेश गाविस / नगरपालिका	जनसंख्या	क्षेत्रफल(वर्ग कि.मी.)
१	१	इयरकोट(१-८)	२३०६	६१.५
२	२	इयरकोट (९) र खार(१-३,७-९)	२५६३	२३.७९
३	३	खार (४-६) र सिप्टी(१)	२२३२	१४.२३
४	४	सिप्टी(२-७)	३१९७	१४.२३
५	५	सिप्टी (८,९) र धुलिगडा(८,९)	१६४२	११.७५
६	६	धुलिगडा(१-७)	३५८८	३८.९६
	जम्मा		१५५२८	१६४.४६

नौगाड गाउँपालिकाको नक्सा

 ७.    नामः मार्मा गाउँपालिका Marma Gaunpalika

वि.स.२०७३ सालमा घोषणा भएका ७५३ वटा स्थानीय तह मध्ये मार्मा गाउँपालिका प्रदेश नं. ७ दार्चुला जिल्लामा अवस्थित एउटा स्थानीय तह हो । यो गाउँपालिका दार्चुला जिल्लाको दक्षिण पुर्वी भागमा अवस्थित छ । यस मार्मा गाउँपालिकामा साविकका ५ वटा गा.वि.स.हरु (शेरी, तपोबन, लटीनाथ गुल्जर  (२–९) र सितोला १-४ र ९ )  लार्इ एकिकृर्त गरी ६ वटा वडाहरु मा विभाजन गरिएको छ । यस मार्मा गाउँपालिकाको पूर्वमा बझाङ्ग जिल्ला , पश्चिममा  दार्चुलाको नौगाड गाउँपालिका तथा शैल्यशिखर नगरपालिका , उत्तरमा अपिहिमाल गाउँपालिका र  दक्षिणमा बैतडीको डिलाशैनी गाउँपालिका तथा बझाङ्गको बुङ्गल नगरपालिका  रहेका छन।

मार्मा गाउँपालिकाको क्षेत्रफल  २०८.०६ वर्ग कि.मि. रहेको छ । वि.स.२०७८ को जनगणना अनुसार यस मार्मा गाउँपालिकाको कूल जनसंख्या १५९२४ रहेको छ ।  मार्मा गाउँपालिका सदरमुकामबाट लगभग १५ कोष टाढा रहेको छ । यस मार्मा गाउँपालिकामा विभिन्न जातजातीहरु रहेका छन । जसमा ब्रामण ( जोशी ,पन्त, ओझा,भट्ट ) , ठकुरी (सिंह) ,  क्षेत्री ( बिष्ट , महता , सितोली , डडाल , कोट्टारी,धामी, ठगुन्ना, भण्डारी,मन्याल, कार्की, महरा र रोकाया आदी ) , दलित ( टमटा, ओड, दमाइ, तिखाल, नेपाली,  लुहार , कामी , वि.क. आदी ) तथा अन्य जात जातीहरु यस मार्मा गाउपालिकामा बसोबास गर्दै अएका छन ।

मार्मा गाउँपालिकाको बनावट भिरालो जमिन , समथर जमिन , उच्चा डाँडाहरु तथा विभिन्न पानीका मुहानहरु पनि रहेका छन । जस्तै चौलानी नदी , पारीबगरमा नौगाड खोला, घट्टेगाड खोला , तपोबन मर्मतीमा मेलेगाड खोला , शेरी मा रहेको कचुलीगाड खोला ,च्युरानीको दोगाडा खोला आदि पानीका श्रोतहरु  रहेका छन ।  यस मार्मा गाउँपालिकामा  विभिन्न धार्मिक तथा पर्यटकीय क्षेत्रहरु पनि रहेका छन । जस मध्ये मार्मा गाउँपालिकाको सबै भन्दा अग्लो स्थानमा रहेको परमचुली धाम पनि एक हो । यस्तै दार्चुला जिल्लाकै प्रसिद्ध धार्मिक तथा पर्यटकीय स्थल तपोबन तातोपानी, लटीनाथ बाबाको मन्दिर(तलार्इमाण्डौ) लटीनाथ , मटेलाको मस्टा मन्दिर ,शेरीको क्वाकट्टे मन्दिर , गुल्जरको दुर्गाभवानी मन्दिर जस्ता थुप्रै धार्मीक तथा पर्यटकीय ठाउँहरु पनि यस मार्मा गाउपालिका भित्र रहेका छन । भोगौलिक हिसाबले विकट रहे पनि यो मार्मा गाउँपालिका प्राकृतिक  रुपमा  एकदमै सुन्दर र रमणीय ठाउँ रहेको छ ।

केन्द्रः साविक लटिनाथ गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १५१२४  (२०७८ अनुसार)

क्षेत्रफलः २०८.०६ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ६

क्र.सं.	नयाँ वडा	समावेश गाविस / नगरपालिका	जनसंख्या	क्षेत्रफल(वर्ग कि.मी.)
१	१	गुल्जर(२-९)	३५९१	१०७.७३
२	२	लटिनाथ(१-५)	२२६७	२४.०१
३	३	लटिनाथ(६-९)	२३६०	२३.७७
४	४	तपोवन (१-९) र सितोला(९)	२५७१	१९.६
५	५	सितोला(१-४)	१७६४	१३.२१
६	६	शेरी(१-९)	२५७१	१९.७४
	जम्मा		१५१२४	२०८.०६

मार्मा गाउँपालिकाको नक्सा

 ८.    नामः लेकम गाउँपालिकाLekam Gaunpalika

लेकम गाउ पालिका सुदूरपश्चिम प्रदेशको दार्चुला जिल्लाको ९ ओटा स्थानिय तह मधे  एक हो | २०७३ फागुन २७ गते स्थापना भएको लेकम गाउपलिकाको क्षेत्रफल ८३.९८ वर्ग किलोमीटर रहेको छ | १३७४३ जनसंख्या रहेको यो गाउपालिका ६ ओटा  वडाहरुमा विभाजित छ | साबिकका ४ गा बि स खराकडा,लाली ,रिठाचौपता र सर्मोली मिलेर बनेको यो गाउपालिका देवाभुमिको नामले प्रचलित छ | महाकाली र चमेलिया नदीसंग सिमाना जोडिएको यो गाउपालिका अन्तरास्तीय नाकाको सम्भावना रहेको गाउपालिका हो |

केन्द्रः वडा नं. ४ रातामाटा

जनसङ्ख्याः १३७४३   (२०७८ अनुसार)

क्षेत्रफलः ८३.९८  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ६

क्र.सं.	नयाँ वडा	समावेश गाविस / नगरपालिका	जनसंख्या	क्षेत्रफल(वर्ग कि.मी.)
१	१	शर्मौली(१-३,७, ९)	२३४२	१०.५९
२	२	शर्मौली (४-६,८) र लाली(५,७,८)	२३०५	१६.६३
३	३	लाली(१-४,६,९)	१७७५	२१.७७
४	४	खरकडा(१-९)	२६७८	१६.०६
५	५	रिठाचौपाटा(२,३,८,९)	२५४०	१२.४
६	६	रिठाचौपाटा(१,४-७)	२१०३	६.५३
	जम्मा		१३७४३	८३.९८

लेकम गाउँपालिकाको नक्सा

९.    नामः व्याँस गाउँपालिका Byas Gaunpalika

केन्द्रः साविक सुनसेरा गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः ९६६८  (२०७८ अनुसार)

क्षेत्रफलः ८३९.२५(वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ६

क्र.सं.	नयाँ वडा	समावेश गाविस / नगरपालिका	जनसंख्या	क्षेत्रफल(वर्ग कि.मी.)
१	१	व्यास(१-९)	२३७	५६५.३२
२	२	राप्ला(१-९)	१०२३	१७९.३१
३	३	सुनसेरा(१-३,९)	१४६४	६४.०६
४	४	सुनसेरा (४-८) र धौलाकोट(१,२)	२६३१	१३.७२
५	५	धौलाकोट(३-९)	१९३७	१०.५२
६	६	हुती(१-९)	२३७६	६.३२
	जम्मा		९६६८	८३९.२५

ब्याँस गाउँपालिकाको नक्सा

श्रोतः सङ्‍घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालय, जिल्ला समन्वय समिति दार्चुला र जिल्ला प्रशासन कार्यालय दार्चुला । तस्विरः सामाजिक संजाल । यस लेखमा कुनै प्रकारको त्रुटि फेला पार्नु भएमा कृपया सुझाव तथा सल्लाह दिनुहोला । सुझाव तथा सल्लाहको लागी  कमेन्ट बक्स अथवा chinari2020@gmail.com मा समर्पक गर्न सक्नुहुनेछ ।  दार्चुला जिल्लाको कुनै पनि स्थान विशेषको लेख प्रकाशन गर्न चाहानु भएमा पनि सम्पर्क गर्न सक्नुहुनेछ ।