भक्तपुर जिल्ला Bhaktapur District

परिचय

बाग्मती प्रदेश अन्तर्गत काठमाण्डौ उपत्यकाको तीन जिल्ला मध्ये एक प्राचिन सहर  भक्तपुर (भादगाउँ वा ख्वःप) हो जुन काठमाडौँ उपत्यकाको पूर्वी भागमा पर्दछ। भक्तपुर जिल्ला प्राचीन वास्तुकला र गौरबमय संस्कृतिको अभूतपूर्व समायोजनले सुसज्जित कला नगरी हो ।  भक्तपुर दरवार क्षेत्र र चाँगुनारायण जस्ता विश्वसम्पदा सूचीमा सूचिकृत सम्पदास्थलका साथै मल्लकालीन कला सँस्कृति अनि नेवारी जीवनशैलीले भक्तपुर सजिव संग्रहालयको रुपमा स्थापित छ । यो जिल्ला नेपाल अधिराज्यको सबभन्दा सानो जिल्ला पनि हो।  भक्तपुर जिल्ला भादगाँउले टोपी र जुजु धौ भनिने स्थानीय दहीको परिकारका लागि प्रशिद्ध छ।

 

भत्तपुर जिल्लाको ऐतिहासिक पृष्ठभूमितर्फ नियाल्दा भक्तपुरको नामाकरण सम्बन्धमा विभिन्न शिलालेख र प्रमाणहरूका आधारमा विश्लेषण गर्दा लिच्छवीकालीन राजा मानदेवको पालामा देवपाटनमा रहेको रत्न संघको अभिलेखमा “खोपाङ्ग” ग्रामको उल्लेख भएको छ भने भक्तपुरको खलाछें टोलमा भएको अभिलेखमा “खृपाङ्ग” ग्राम उल्लेख भएको पाइन्छ। यसैका आधारमा भक्तपुरलाई ख्वप या खोप भन्ने चलन चलेको अनुमान छ जुन चलन हालसम्म पनि नेवारी भाषामा यद्यपि छदैछ। भक्तपुरमा मनाइने गाईजात्रालाई देशकै विशिष्ट साँस्कृतिक पर्वको रुपमा लिइन्छ । वर्षदन भित्र मरेका आत्माले मोक्ष प्राप्त गरुन भन्ने उद्देश्यले मृतकका परिवारले यो जात्रा मनाउँछन् । घिंताघीसी नाच भक्तपुरमा मनाइने गाईजात्राको मुख्य आकर्षक मानिन्छ ।

भाैगोलिक अवस्थिती

जिल्लाको कूल क्षेत्रफल ११९ वर्ग कि. मि. छ(केतवि, २०५८)। जिल्लाको क्षेत्रफल जिविसको अभिलेख अनुसार १३८.४८वर्ग कि. मि. र LRMP को अभिलेख अनुसार १२७.३८ वर्ग कि. मि. रहेको छ। भौगोलिक रुपमा हेर्दा यस जिल्लाको उत्तरी सिमाना मनोहरा नदी, पूर्वमा महादेव कोखरी डाँडाको श्रृङखला, दक्षिणमा सूर्यविनायकको पहाडी खण्ड, पश्चिममा मनोहरा नदी र दुर्गेखोला रहेको छ। यस जिल्लाको पूर्व र पूर्व-दक्षिणमा काभ्रेपलान्चोक जिल्ला पर्दछ भने उत्तर र पश्चिममा काठमाडौँ र पश्चिम दक्षिणमा ललितपुर जिल्ला रहेको छ।

भत्तपुर जिल्लामा रहेका प्रमुख धार्मिक, पर्यटकिय तथा एतिहासिक स्थलहरू

भक्तपुर दरवार स्क्वायर क्षेत्र जिल्लाको मात्रै नभई राष्ट्रकै शानको रुपमा उभिएको छ । मल्ल्कालीन अदभुत कलाले सिंगिरिएको  ५५ झ्याले दरवार, स्वर्णद्वार लगायत शहरका भित्री भागमा रहेका टौमढी, दत्रात्रय यहाँका अन्य आकर्षाहरु हुन । त्यस्तै इशाको प्रारम्भीक सताब्दी देखिको अनेकौ कलाकृतिहरु संरक्षीत रहेको चाँगुनारायण भक्तपुरको अर्को पहिचान बनेको छ । सूर्यविनायक, गणेश मन्दीर, डोलेश्वर महादेव भक्तपुरका अन्य महत्वपूर्ण सम्पदास्थलहरु आदी रहेका छन।

निर्वाचन क्षेत्रको विभाजन

प्रतिनिधिसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या २ रहेको छ भने प्रदेशसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या ४ रहेको छ।

स्थानियतहको विभाजन

संघिय संरचना अनुसार भत्तपुर जिल्लाको स्थानियतहको विभाजन साविकका नगर र गा.वि.स. का वडाहरूलाइ समेटेर ४ वटा नगरपालीका विभाजन गरिएको छ । जसलाइ निम्नानुसार उल्लेख गरिएकाे छ ।

१.      नामः चाँगुनारायण नगरपालिका

केन्द्रः साविक नगरकोट नगरपालिकाको कार्यालय

जनसङ्ख्याः ५५४३०

क्षेत्रफलः ६२.९८ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ९

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	चाँगुनारायण	१४-१६
२	चाँगुनारायण	१२,१३,१७
३	चाँगुनारायण	५-७
४	चाँगुनारायण	८-११
५	चाँगुनारायण	१-४
६	नगरकोट	११-१३
७	नगरकोट	८-१०
८	नगरकोट	४-७
९	नगरकोट	१-३

 २.      नामः भक्तपुर  नगरपालिका

केन्द्रः साविक भक्तपुर  नगरपालिकाको  कार्यालय

जनसङ्ख्याः ८१७२८

क्षेत्रफलः ६.८९ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः १०

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	भक्तपुर	१७
२	भक्तपुर	१०,१५
३	भक्तपुर	१३,१६
४	भक्तपुर	१२,१४
५	भक्तपुर	८,११
६	भक्तपुर	५,९
७	भक्तपुर	६,७
८	भक्तपुर	२
९	भक्तपुर	१,३
१०	भक्तपुर	४

 ३.      नामः मध्यपुर थिमी  नगरपालिका

केन्द्रः साविक मध्यपुर थिमी नगरपालिकाको  कार्यालय

जनसङ्ख्याः ८३०३६

क्षेत्रफलः ११.४७ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ९

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	मध्यपुर थिमी	१६
२	मध्यपुर थिमी	१७
३	मध्यपुर थिमी	१५
४	मध्यपुर थिमी	१२-१४
५	मध्यपुर थिमी	९-११
६	मध्यपुर थिमी	७,८
७	मध्यपुर थिमी	४-६
८	मध्यपुर थिमी	१,२
९	मध्यपुर थिमी	३

 ४.      नामः सूर्यविनायक  नगरपालिका

केन्द्रः साविक सूर्यविनायक नगरपालिकाको  कार्यालय

जनसङ्ख्याः ७८४९०

क्षेत्रफलः ४२.४५ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः १०

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	अनन्तलिङ्गेश्वर	६-९
२	अनन्तलिङ्गेश्वर	१-३
३	अनन्तलिङ्गेश्वर	४५
४	अनन्तलिङ्गेश्वर	१०-१२
५	सूर्यविनायक	१-४
६	सूर्यविनायक	५
७	अनन्तलिङ्गेश्वर	१३-१५
८	सूर्यविनायक	६-८
९	सूर्यविनायक	९-११
१०	सूर्यविनायक	१२-१४

 

श्रोतः सङ्‍घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालय, जिल्ला प्रशासन कार्यालय भत्तपुर र जिल्ला समन्वय समिति भत्तपुर । यस लेखमा कुनै प्रकारको त्रुटि फेला पार्नु भएमा कृपया सुझाव तथा सल्लाह दिनुहोला । सुझाव तथा सल्लाहको लागी  कमेन्ट बक्स अथवा chinari2020@gmail.com मा समर्पक गर्न सक्नुहुनेछ । भत्तपुर जिल्लाको कुनै पनि स्थान विशेषको लेख प्रकाशन गर्न चाहानु भएमा पनि समर्पक गर्न सक्नुहुनेछ ।