बझाङ जिल्ला Bajhang District

बझाङ जिल्लाको परिचय

जिल्ला प्रशासन कार्यालय बझाङका अनुसार भुपरिवेष्ठित देश नेपालको सुदूरपश्चिम प्रदेश नं. ७ को उत्तरी भागमा यो हिमाली जिल्ला बझाङ्ग अवस्थित रहेको छ । नेपालकै शिक्षामा अग्रणी भुमिका निर्वाह गर्ने  बझाङ्ग जिल्ला जयपृथ्वी बहादुर सिंह जस्ता मानवतावादी राजा, शिक्षाप्रेमी तथा पत्रकारका कारणले पनि प्रख्यात छ ।यस जिल्लाको नाम कसरी बझाङ्ग रह्यो भन्ने सम्बन्धमा एक ऐतिहासिक रोचक कथन छ । बझाङ्गी राजाका पूर्वजले साविकको व्याँसी गा.वि.स.मा हाल छ वसपाथिभेरा गाउँपालिका पर्ने एउटा शिखरमा दरवार(कोट) बनाउने क्रममा त्यहाँ एउटा कालो चिल्लो दर्शनीय शिला(ढुङ्गा)  फेला परेछ । उक्त शिलालाई त्यस कोटबाट तल खोलामा फाल्दा बारम्बार साविककै ठाउँमा आएर बसेको देखेपछि राजाले उक्त शिलालाई कालभैरवको रुपमा स्थापित गरी पुजा गरे । अति अग्लो उक्त कोटमा कालान्तरमा चट्याङ वा वज्र परेछ । तर कालभैरवको प्रभावले उक्त चट्याङ प्रभावहिन भई दरवारमा कुनै क्षति नपुगेकोले त्यस ठाउँलाई बज्रङ्ग भनिएछ । कालान्तर पछि उक्त शब्द अपभ्रंश भई बझाङ्ग हुन गएको हो भन्ने ऐतिहासिक मान्यता रहि आएको छ ।

चौविसे राज्यमध्ये बझाङ्ग पनि एउटा राज्य थियो । जसका अन्तिम राजा ओमजङ्ग बहादुर सिंह थिए । बझाङ्ग मात्रै नभई सम्पुर्ण देशकै शैक्षिक इतिहासमा अग्रणी मानिएका सु-प्रख्यात मानवतावादी राजा श्री जयपृथ्वी बहादुर सिंहले नेपाली भाषाको पहिलो पाठ्यपुस्तक अक्षरांश लेखि नेपालकै शैक्षिक इतिहासमा ठुलो योगदान पुर्‍याएका थिए ।यस जिल्लाको सदरमुकाम बाहुलीगाड र सेती नदीको दोभानमा अवस्थित छ जुन अति रमणीय तथा हिमाली हावापानीले भरिपुर्ण रहेको छ  यो जिल्ला विशेष गरी पहिरो, आगलागी, मौषमको विषमता, महामारीको प्रकोपबाट उच्च जोखिममा रहेको छ । यस प्रकारका विपदको समयमा प्रभावकारी रुपमा मानवीय सहायता परिचालन, प्रकोपबाट हुने क्षति न्यूनीकरणमा पूर्व तयारी गर्ने र सम्बन्धित निकायको जिम्मेवारीलाई प्रष्ट किटान गर्नका लागी विपद पूर्वतयारीले महत्वपूर्ण भुमिका निर्वाह गर्दछ ।

बझाङ जिल्लाको भौगोलिक अवस्थिति 

पूर्व : बाजुरा र हुम्ला जिल्ला
पश्चिम : बैतडी र दाचुर्ला जिल्ला
उत्तर : हुम्ला जिल्ला र चीनको स्वाशासित क्षेत्र तिब्बत
दक्षिण : बैतडी र डोटी जिल्ला

अक्षांश : २९° २९’ उत्तर ३०° ९’ उत्तर
देशान्तर : ८०° ४६’ पूर्व ८१° ३४’ पूर्व
उचाई : ९०० मि. देउरा देखि ७,०७७ मि. साईपाल हिमालसम्म ।

बझाङ जिल्लाका प्रमुख हिमालहरु
साइपाल हिमाल, आर्या हिमाल, जेठी-बहुरानी हिमाल, नाम्पा हिमाल, योगा हिमाल, व्याँस हिमाल, उरइ-भञ्ज्याँग हिमाल, राक्से हिमाल, दुवै- भञ्ज्याँग हिमाल, राइढुंगी- भञ्ज्याँग हिमाल।

बझाङ जिल्लाका प्रमुख नदीनालाहरु
सेती, कालंगा, बाहुलीगाड, तारुगाड, सुनीगाड, तल्कोटीगाड, थलारीगाड, जडारीगाड, भ्यागुतेगाड, लिस्तीगाड, घाटगंगा, डिलगाड, विडीगाड, गनईगाड।

बझाङ जिल्लाका प्रमुख तालहरु
सूर्मा सरोवर, खप्तड ताल, तिमा दह, लोकुन्डा ताल, नीलसिरी कुन्ड, उराइ ताल, माझा ताल, खपर दह।

बझाङ जिल्लाका प्रमुख झरनाहरुः
दाँतोला, गोर्खाली, चनकेली ढुँगा, कोइरालाकोट-छडिगाड, सुनकुडा,पाल्तीछडा, वारिलछडो, चिडकाको झरना, धदिवन झरना, गुरायल झरना।

बझाङ जिल्लाका प्रमुख पर्यटकीय स्थलहरू
साइपाल हिमाल क्षेत्र, सुर्मासरोवर क्षेत्र, खप्तड क्षेत्र, बित्थड क्षेत्र, तपोवनज्वाला, तातोपानी, खापरदह, ऋषिकुण्ड, कैलाशगुफा।

बझाङ जिल्लाका प्रमुख धार्मिक क्षेत्र तथा मठमन्दिरहरू
सुर्मादेवी मन्दिर, माइकाथान, खप्तडबाबा कुटी, सहस्रलिंग, खापरमाणु, मष्टामाणु, नवादेवमाणु, कालिका, नाननदेव, वडीज्यावल बाह्रदेउ मन्दिर।

बझाङ जिल्लाको  निर्वाचन क्षेत्रको विभाजन

प्रतिनिधिसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या १ रहेको छ भने प्रदेशसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या २ रहेको छ।

बझाङ जिल्लाको स्थानियतहको विभाजन

संघिय संरचना अनुसार बझाङ  जिल्लाको स्थानियतहको विभाजन साविकका नगर र गा.वि.स. का वडाहरूलाइ समेटेर   २ नगरपालिका र १० वटा गाउँपालिकामा विभाजन गरिएको छ । जसलाइ निम्नानुसार उल्लेख गरिएकाे छ ।

१.    नामः जयपृथ्वी नगरपालिका

केन्द्रः साविक जयपृथ्वी नगरपालिकाको कार्यालय

जनसङ्ख्याः२२१९१  (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः १६६.७९ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ११

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	कैलाश	१-९
२	जयपृथ्वी	८
३	जयपृथ्वी	७,९
४	जयपृथ्वी	१०
५	जयपृथ्वी	११,१२
६	जयपृथ्वी	१३
७	जयपृथ्वी	१४,१५
८	जयपृथ्वी	१,२
९	जयपृथ्वी	३
१०	जयपृथ्वी	४
११	जयपृथ्वी	५,६

 २.    नामः बुंगल नगरपालिका

केन्द्रः साविक खिरातडी गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः३३२२४  (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः ४४७.५९ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ९

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	दहबगर	१,२,४,५,९
२	दहबगर	३,६,७,८
३	खिरातडी	४,६,७
४	खिरातडी	१,२,८
	पीपलकोट	२
५	खिरातडी	३,५,९
६	पीपलकोट	१,३,४,५,६,७,८,९
७	कफलसेरी	१-४
८	कफलसेरी	५-९
९	देउरालीकोट	१-३
१०	देउरालीकोट	७,८
११	देउरालीकोट	४,५,६,९

 ३.    नामः तलकोट गाउँपालिका

केन्द्रः साविक मेलविसौना गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः ११५५७  (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः ३३५.२६ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ७

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	सुनिकोट	१-९
२	धमेना	५-९
३	धमेना	१-४
४	मेलविसौना	१,२,३,५
५	मेलविसौना	४,६-९
६	दाँतोला	३-६,८,९
७	दाँतोला	१,२,७

 ४.    नामः मष्टा  गाउँपालिका

केन्द्रः साविक भातेखोला गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १४९५१  (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः १०९.२४  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ७

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	कोटदेवल	१-९
२	मष्टा	१-९
३	भातेखोला	२,३,४,५,८
४	भातेखोला	१,६,७,९
५	रीलु	८,९
६	रीलु	५,६,७
७	रीलु	१,२,३,४

 ५.    नामः खप्तडछान्ना गाउँपालिका

केन्द्रः साविक माझीगाउँ गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १५८९३ (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः ११३.५२ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ७

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	पौवागढी	१-९
२	लामातोला	१-९
३	माझीगाउँ	१-५
४	माझीगाउँ	६-९
५	कालुखेती	१-९
६	पटादेवल	१-९
७	गडराय	१-९

६.    नामः थलारा गाउँपालिका

केन्द्रः साविक कोटभैरब गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १७९५२  (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः १०५.५१ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ९

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	दंगाजी	१,४,५,७
२	दंगाजी	१,३,६,८,९
३	पाराकाट्ने	१,६-९
४	पाराकाट्ने	२,३,४,५
५	कोटभैरव	१,३,७,८,९
६	कोटभैरव	२,४,५,६
७	कोइरालाकोट	१,२,३,६
८	कोइरालाकोट	४,५,७,८,९
९	मालुमेला	१-९

 ७.    नामः वित्थाडचिर गाउँपालिका

केन्द्रः साविक देउलेख गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १७१५४ (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः८६.१५ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ९

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	स्याँडी	६-८
२	स्याँडी	१,३,४
३	स्याँडी	२,५,९
४	देउलेख	१,३,४,५
५	देउलेख	२,६,७
६	देउलेख	८,९
	सुनकुडा	५
७	सुनकुडा	६-८
८	सुनकुडा	३,४
९	सुनकुडा	१,२,९

 ८.    नामः सूर्मा गाउँपालिका

केन्द्रः साविक दौलीचौर गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः ९०२२ (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः१७०.८  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ५

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	दौलीचौर	१,२,३
२	दौलीचौर	७,८,९
३	दौलीचौर	४,५,६
४	सूर्मा	१-६
५	सूर्मा	७,८,९

 ९.    नामः छबिसपाथीभेरा गाउँपालिका

केन्द्रः साविक व्याँसी गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १६२९६ (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः ११६.३४ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ७

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	मटेला	१-९
२	कँडेल	२,७,८
३	कँडेल	१,३,४,५,६,९
४	व्याँसी	१,२,४,६,९
५	व्याँसी	३,५,७,८
६	लेकगाउँ	१,२,७,८,९
७	लेकगाउँ	३,४,५,६

 १०.          नामः दुर्गाथली गाउँपालिका

केन्द्रः साविक चौधरी गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १२९७२ (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः६१.८३  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ७

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	चौधरी	१-५
२	चौधरी	६-९
३	मौलाली	१,२,४
४	मौलाली	३,५,६,७,८,९
५	सैनपसेला	१,२,३,४
६	सैनपसेला	७,९
७	सैनपसेला	५,६,८

११.          नामः केदारस्युँ गाउँपालिका

केन्द्रः साविक रायला गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः २१३०७ (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः ११३.९१ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ९

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	रायल	१,२,३
२	रायल	४,५,६
३	रायल	७,८,९
४	बाँझ	५,६,७,८
५	बाँझ	१,२,३,४,९
६	भाँमचौर	३,४,६,७
७	भाँमचौर	१,२,५,८,९
८	भैरवनाथ	६,७,८,९
९	भैरवनाथ	१,२,३,४,५

१२.          नामः साइपाल गाउँपालिका

केन्द्रः साविक काँडा गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः २१८२  (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः १४६७.२७ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ५

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	काँडा	१,३
२	काँडा	२
३	काँडा	४,५
४	काँडा	६,७
५	काँडा	८,९

श्रोतः सङ्‍घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालय, जिल्ला समन्वय समिति बझाङ र जिल्ला प्रशासन कार्यालय बझाङ। तस्विरः सामाजिक संजाल । यस लेखमा कुनै प्रकारको त्रुटि फेला पार्नु भएमा कृपया सुझाव तथा सल्लाह दिनुहोला । सुझाव तथा सल्लाहको लागी  कमेन्ट बक्स अथवा chinari2020@gmail.com मा समर्पक गर्न सक्नुहुनेछ । बझाङ जिल्लाको कुनै पनि स्थान विशेषको लेख प्रकाशन गर्न चाहानु भएमा पनि सम्पर्क गर्न सक्नुहुनेछ ।

 
Yagya Raj Bhatta को सहयाेगमा ।