janagadana 2078

नेपालको राणा शासनका स्थापकः जंगबहादुर राणा

जंगबहादुर राणा (१८१७–१८७७) नेपालको इतिहासका एक विशिष्ट व्यक्तित्व हुन्, जसले देशको राजनीतिक इतिहासलाई एकदमै प्रभावशाली रूपमा बदल्न सफल भए। उनको जीवनको कथा महत्वाकांक्षा, राजनीतिक कौशल, र रणनीतिक निर्णयहरूको संगम हो। उनले राणा शासनको स्थापना गरी झन्डै एक शताब्दीसम्म चल्ने शक्ति संरचना निर्माण गरे।

जंगबहादुर राणाकाे बाल्यकाल र प्रारम्भिक जीवन जंग बहादुर राणा, जो नेपालका पहिलो प्रधानमन्त्री थिए र राणा वंशका संस्थापक, नवलपरासी जिल्लाको चन्द्रसेखर गाउँमा १८१६ सालको आसपास जन्मेका थिए। । उनको परिवार काजी तथा सेनापति पदमा कार्यरत भएकाले सानैदेखि दरबार राजनीतिमा प्रभावशाली थियो। उनका पिता बालनरसिंह कुँवर र माता गणेशकुमारी थापा थिए। उनको मातृकुल थापा परिवार र पितृकुल कुँवर परिवार दुवै नेपालका शक्तिशाली परिवारमध्ये पर्थ्यो। उनको प्रारम्भिक जीवन दरबार र सैन्य तालिमको वातावरणमा व्यतीत भएको थियो। उनी पित्रसत्तात्मक समाजमा हुर्किएका थिए, जहाँ सामाजिक स्थान र राजनीतिक शक्ति मुख्य महत्वका विषय थिए। उनी युवावस्थामा दरबारको शक्ति संघर्षमा सामेल हुन थाले। त्यो समयमा दरबारका थापा, पाँडे, र बस्न्यात जस्ता गुटहरूको शक्तिका लागि तीव्र द्वन्द्व चलिरहेको थियो। यस्ता द्वन्द्वहरूले जंगबहादुरलाई राजनीतिक चालबाजी र रणनीतिक सोचको महत्व सिकाए।

वैवाहिक जिवन

१. पहिलो विवाह (खुमा रानीसँग)ः  जंगबहादुरको पहिलो विवाह काठमाडौँको एक प्रतिष्ठित शाह वंशीय परिवारकी छोरीसँग भएको थियो। उनी खुमा रानीका नामले प्रख्यात थिइन्। यो विवाह मुख्य रूपमा उनको परिवारको समाजिक स्तरलाई बलियो बनाउन र राजनीतिक सम्बन्ध कायम राख्न गरिएको थियो।

२. दोस्रो विवाह (तिब्बती राजपरिवारसँग सम्बन्धित ःतिब्बतसँगको सम्बन्धलाई बलियो बनाउन, जंगबहादुरले तिब्बती राजपरिवारको सदस्यसँग विवाह गरेका थिए भन्ने कथनहरू पनि पाइन्छ। यसले नेपाल र तिब्बतबीचको कूटनीतिक सम्बन्धलाई सुदृढ बनाएको मानिन्छ। यो विवाहले नेपाल-तिब्बत व्यापार र सांस्कृतिक आदानप्रदानलाई थप सशक्त बनाएको थियो।

३. अन्य विवाहहरूः जंगबहादुरले विभिन्न समयमा राजनीतिक फाइदाका लागि नेपालभित्रका अन्य उच्च जातीय समुदायहरूबाट पनि विवाह गरेका थिए। तीमध्ये प्रमुख रूपमा बस्न्यात, पाँडे, थापा, र शाह परिवारका महिला पर्छन्। यी विवाहहरूले राणा शासनको प्रभाव बढाउन र विरोधी गुटलाई कमजोर बनाउने उद्देश्य राखेका थिए।

४. तेस्रो विवाह (राजपरिवारकी छोरीसँग) उनले शाह वंशीय राजपरिवारकी अर्की छोरीसँग पनि विवाह गरेका थिए। यसले उनलाई दरबारभित्र अझ बलियो स्थान दिलायो। उनले यसलाई आफ्नो सत्ता स्थायित्वका लागि प्रयोग गरे।

५. राजनीतिक रणनीतिको रूपमा विवाहः जंगबहादुरका विवाहहरू केवल व्यक्तिगत जीवनसम्म सीमित थिएनन्। यी विवाहहरू निम्न कारणले गर्दा विशेष महत्त्वपूर्ण थिएः

शक्ति स्थिरीकरण: जंगबहादुरले विभिन्न शक्तिशाली परिवारका छोरीसँग विवाह गरेर आफ्नो राजनीतिक पकड मजबूत बनाए।

गठबन्धन निर्माण: उच्च जातीय समूह र क्षेत्रीय नेताहरूसँग गठबन्धनको माध्यमबाट उनले देशभित्रका विरोधी शक्तिहरूलाई कमजोर पारे।

कूटनीतिक सम्बन्ध: तिब्बतजस्ता छिमेकी देशहरूसँग सम्बन्ध सुधार गर्न वैवाहिक सम्बन्धलाई उनले कूटनीतिक औजारका रूपमा प्रयोग गरे।

जंगबहादुर राणाका विवाहहरू व्यक्तिगतभन्दा बढी राजनीतिक र कूटनीतिक रणनीतिमा आधारित थिए। उनीहरूका वैवाहिक सम्बन्धहरूले नेपालको राजनीतिक स्थायित्व र राणा शासनको दीर्घकालीन प्रभावमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेले। यद्यपि उनका यी कदमहरू धेरैले आलोचना पनि गर्छन्, किनभने यसले नेपाली समाजमा शक्तिको केन्द्रीकरणलाई तीव्र बनायो।


जंग बहादुर राणाले नेपालका इतिहासमा धेरै महत्वपूर्ण र विवादास्पद कार्यहरू गरेका छन्। उनका कार्यहरूले नेपालको राजनीतिक संरचना र विकासमा गहिरो प्रभाव पारेका छन्। यहाँ उनका प्रमुख कार्यहरूको वर्णन गरिएको छ:

१. राणा शासनको स्थापनाःजंग बहादुर राणाले १८४६ मा  जंग बहादुर राणाले नेपालका प्रमुख शासकहरूलाई सिध्याएर आफ्नो प्रभुत्व स्थापना गरेका थिए । यस घटनामा उनले राजा राजेन्द्र विक्रम शाहका प्रमुख वफादार व्यक्तिहरूलाई मारेका थिए, र त्यसपछि राणा शासनको शुरुवात भएको हो। उनले १८४६ मा प्रधानमन्त्रीको पद प्राप्त गरे र नेपालमा राणा शासनलाई स्थिर बनाए। यसले राजालाई सिमित शक्तिका साथ सत्तामा राख्यो र राणा परिवारको निरंकुश शासनलाई मजबुत बनायो।

मुख्तियार बनेपछि जंगबहादुरले देशको प्रशासनिक प्रणालीलाई पुनर्गठन गरे। उनले शाह राजालाई केवल प्रतीकात्मक राजा बनाएर सम्पूर्ण कार्यकारी शक्ति आफ्नै हातमा लिए। १८४७ मा उनले आफ्नै परिवारलाई सत्ता हस्तान्तरण सुनिश्चित गर्न “प्रधानमन्त्री पद वंशानुगत हुने” नीति घोषणा गरे। यसले राणा परिवारलाई झन्डै एक शताब्दीसम्म निरंकुश शासन सञ्चालन गर्न सक्षम बनायो।

उनले कानुनी सुधारको क्षेत्रमा पनि उल्लेखनीय योगदान गरे। १८५४ मा उनले “मुलुकी ऐन” लागू गरे। यो नेपालको पहिलो लिखित कानुन थियो, जसले देशको कानुनी प्रणालीलाई व्यवस्थित बनायो। यस ऐनले समाजलाई जातीय वर्गीकरणमा आधारित कानुनी संरचना प्रदान गर्‍यो, जसले प्रशासनिक र सामाजिक नियन्त्रण कायम गर्न मद्दत गर्‍यो।

२. राजनीतिक शक्ति केन्द्रीकरणः जंग बहादुर राणाले राणा परिवारको शासनलाई बलियो बनाए र देशको समस्त प्रशासनिक र सैन्य शक्ति आफ्नो हातमा राखे। उनले राजा र अन्य शासकहरूको शक्तिलाई सीमित गरे र आफ्नो परिवारका सदस्यहरूलाई महत्वपूर्ण पदहरूमा नियुक्त गरे। यसले राणा परिवारको शासनलाई कयौँ वर्षसम्म मजबुत बनाए राख्यो।

३. संविधानको निर्माण (नेपालको पहिलो लिखित संविधान) ः जंग बहादुर राणाले १८५४ मा नेपालका लागि नेपालको पहिलो लिखित संविधान (राणा शासनका दौरान) तयार गरे। यसले नेपालका राजनीतिक संरचनालाई औपचारिक र व्यवस्थित बनायो, जसमा राणा परिवारको शक्ति र प्रभुत्वलाई कानूनी आधारमा स्थापित गरिएको थियो।

४. बाह्य सम्बन्ध र ब्रिटिश साम्राज्यसँग सम्बन्धः जंग बहादुर राणाले नेपाल र ब्रिटिश साम्राज्य बीचको सम्बन्धलाई प्रगाढ बनाउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेले। उनले १८५० को दशकमा भारत भ्रमण गरी ब्रिटिश राज्यको साथ कूटनीतिक सम्बन्ध स्थापित गरे र १८५५ मा काठमाण्डुमा एक सन्धि (राजदूत नियुक्त गर्ने र व्यापारिक सन्धि) हस्ताक्षर गरे। यसले नेपाललाई ब्रिटिश साम्राज्यसँग मित्रवत् सम्बन्धमा राख्यो र ब्रिटिश साम्राज्यको प्रभावलाई नेपालको आन्तरिक राजनीति र समृद्धिमा एक विशेष स्थान बनायो। यसका कारण नेपालको सुरक्षा र राजनीतिक स्थिरता बलियो बन्यो, तर यसले नेपाललाई बाह्य शक्तिको प्रभावमा पनि राख्यो।

५. सैन्य र प्रशासनिक सुधारहरूः जंग बहादुर राणाले नेपालका सैन्य र प्रशासनिक संरचनामा सुधार गरे। उनले नेपालको सैन्य बललाई सुदृढ गर्दै ब्रिटिश सैनिक पद्धति र आधुनिक उपकरणहरू अपनाए। साथै, उनले स्थानीय प्रशासनमा सुधारहरू ल्याए, जसले नेपालको प्रशासनलाई अधिक व्यवस्थित बनायो।

६. शिक्षा र सांस्कृतिक सुधार जंग बहादुर राणाले नेपालमा शिक्षा प्रणालीलाई प्रोत्साहन गर्नका लागि केही पहलहरू गरे। उनले नेपालमा पश्चिमी शिक्षा र संस्कृतिको प्रभाव फैलाउन ब्रिटिश प्रभावका संस्थाहरूलाई प्रोत्साहित गरे। साथै, उनले धार्मिक र सांस्कृतिक प्रथाहरूमा केही सुधार पनि गरे।

७. सामाजिक संरचनामा परिवर्तनःउनले समाजको संरचनामा केही परिवर्तन ल्याए। जंग बहादुर राणाले दलित र पिछडिएका वर्गहरूको अधिकारलाई केही हदसम्म सुधार्ने प्रयास गरे, यद्यपि उनका सुधारहरू सीमित थिए र सामाजिक असमानता कायम नै रह्यो।

८. पारिवारिक सत्ता सुदृढीकरणः जंग बहादुर राणाले आफ्ना परिवारका सदस्यहरूलाई प्रमुख सरकारी र सैन्य पदहरूमा नियुक्त गरेर राणा शासनलाई परम्परागत र सशक्त पारिए। उनले आफ्नो भाइ र परिवारका सदस्यहरूलाई महत्वपूर्ण जिम्मेवारी दिए, जसले राणा शासनलाई लामो समयसम्म निरंतरता प्रदान गर्यो। जंग बहादुर राणाको शासनकालले नेपालको राजनीतिक संरचनामा ठुलो परिवर्तन ल्यायो। उनले राणा शासनलाई सुदृढ गर्न महत्त्वपूर्ण कदम चाले र नेपाललाई बाह्य शक्ति, विशेष गरी ब्रिटिश साम्राज्यसँग कूटनीतिक रूपमा जोड्न सहयोग पुर्याए। तथापि, उनका कार्यहरूले नेपालको प्रजातान्त्रिक प्रवृत्तिहरूलाई कमजोर पारे र तिनै कारणले पछि लोकतान्त्रिक आन्दोलनको शुरुवात भयो।


कोत पर्व: रक्तपातपूर्ण घटना र सत्तामा उदय

कोत पर्व १८४६ साल असोज २ गते राति दरबारभित्र भएको नेपालको इतिहासकै सबैभन्दा रक्तपातपूर्ण घटनामध्येको एक हो। यो घटना नेपालको इतिहासको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण राजनीतिक मोडमध्ये एक हो। यो हत्याकाण्डमा धेरै उच्च पदस्थ अधिकारी र प्रतिद्वन्द्वी गुटका सदस्यहरूको हत्या भयो। जंगबहादुरले यस घटनालाई आफ्नो राजनीतिक लाभका लागि प्रयोग गरे। हत्याकाण्डपछि जंगबहादुरले दरबारमा आफ्नो पकड बलियो बनाउँदै मुख्तियार (प्रधानमन्त्री) पद सम्हाल्न सफल भए।

उनले शाह राजालाई शक्तिबाट अलग गर्दै राणा परिवारको राजनीतिक प्रभुत्वको स्थापना गरे। यो घटना राजा राजेन्द्र र रानी राज्लयलक्ष्मी देवि बीचको शक्ति संघर्षको परिणामस्वरूप भएको थियो। रानी राज्लयलक्ष्मी देविले आफ्ना समर्थक फत्तेजङ्ग शाहलाई प्रधानमन्त्री बनाएर जंगबहादुर राणालाई कमजोर बनाउने प्रयास गरिन्। यसले दरबारभित्रको तनावलाई चरमसीमा पु-यायो।

कोत पर्वको रात दरबारमा विशेष बैठकको आह्वान गरियो। बैठकका क्रममा अचानक विवाद बढ्दै गएर हिंसात्मक रुप लियो। जंगबहादुर र उनका समर्थकहरूले दरबारका अन्य गुटका प्रमुख व्यक्तिहरूलाई योजनाबद्ध रूपमा हत्या गरे। यस हत्याकाण्डमा ३० भन्दा बढी व्यक्तिको ज्यान गयो, जसमा प्रधानमन्त्री फत्तेजङ्ग शाह, सेना प्रमुख अबल राणा, र अन्य धेरै प्रभावशाली दरबारीहरू समावेश थिए। यो घटना जंगबहादुरको जीवनको निर्णायक मोड थियो। उनले यसलाई आफ्नो राजनीतिक लाभका लागि कुशलतापूर्वक प्रयोग गरे। कोत पर्वपछि जंगबहादुरले देशको शक्ति संरचना आफ्नो नियन्त्रणमा लिएर मुख्तियार (प्रधानमन्त्री) को पद सम्हाले। यस घटनाले उनलाई नेपालका सबैभन्दा शक्तिशाली व्यक्तित्वका रूपमा स्थापित गर्‍यो।


युरोप भ्रमण र पश्चिमी प्रभाव

१८५० मा जंगबहादुरले बेलायतसहित अन्य युरोपेली देशहरूको भ्रमण गरे। यो भ्रमण नेपालको इतिहासमा पहिलो पटक कुनै नेपाली नेताले गरेको युरोप भ्रमण थियो। उनले बेलायतको आधुनिक प्रशासन, प्रविधि, र सैन्य संरचनाको अध्ययन गरे। युरोप भ्रमणबाट फर्केपछि उनले नेपालमा केही सुधारका कदम चाल्न थाले। उनले आधुनिक सैन्य संरचनाको सुरुआत गरे, पश्चिमी शैलीका भवनहरूको निर्माण गराए, र केही हदसम्म प्रशासनिक सुधार ल्याए। तर, परम्परागत नेपाली संस्कृति र संरचनालाई बचाइराख्न उनले सधैं ध्यान दिए।

१. बेलायतको महारानी भिक्टोरियासँग भेटघाटः जंगबहादुरले आफ्नो युरोप भ्रमणको क्रममा बेलायतकी महारानी भिक्टोरियासँग भेट गरे। महारानीले उनलाई विशेष सम्मानका साथ स्वागत गरिन्। उनले वेस्टमिन्स्टर दरबार र बकिंघम दरबारमा विशेष पाहुना रूपमा समय बिताए। उनले बेलायतको आधुनिक प्रशासन, सैन्य संरचना, र राजकीय समारोहहरूको गहिरो अध्ययन गरे। रोचक पक्षः जंगबहादुरको आकर्षक व्यक्तित्व र आत्मविश्वासले बेलायतका दरबारीहरूलाई निकै प्रभावित गरेको भनिन्छ।

२. आधुनिक प्रविधिप्रति आकर्षणः युरोप भ्रमणको क्रममा जंगबहादुरले त्यहाँका आधुनिक प्रविधि देखेर निकै प्रभावित भए। उनी रेल, बन्दूक, क्यामरा, र अन्य यन्त्रहरूको प्रविधिबाट चकित भए,उनले पहिलो पटक रेल चढेका थिए यो अनुभवले उनलाई पश्चिमाको औद्योगिक क्रान्तिप्रति गहिरो चासो उत्पन्न गर्‍यो। नेपाल फर्केपछि उनले यस्ता केही प्रविधि नेपालमा भित्र्याउन प्रयास गरे।

३. परिधान र परम्परागत पोशाकको प्रभावः जंगबहादुरले युरोपमा बस्दा त्यहाँका परिधान, संस्कृति, र जीवनशैलीलाई नजिकबाट अवलोकन गरे। उनी आफूलाई पश्चिमी शैलीका कपडामा सजाउन थाले। तर, उनले नेपालको परम्परागत पोशाकलाई पनि उच्च प्राथमिकता दिए र रोचक पक्षः उनले नेपाल फर्किदा केही युरोपेली शैलीका पोशाक र सामान लिएर आए, जसलाई उनले नेपाली दरबारमा पनि परिचित गराए।

४. कुटनीतिक सफलताः उनको युरोप भ्रमणको एउटा प्रमुख उद्देश्य नेपाललाई ब्रिटिश भारतको छायाबाट अलग गराउँदै कुटनीतिक सम्बन्ध बलियो बनाउनु थियो। उनले ब्रिटिश र अन्य युरोपेली शक्तिसँग मित्रवत् सम्बन्ध कायम गरे र यो भ्रमणले नेपाल र बेलायतबीचको सम्बन्धलाई अझ सुदृढ बनायो।

५. शाही समारोहमा सहभागिताः युरोप भ्रमणको दौरान जंगबहादुर विभिन्न राजकीय समारोह र कार्यक्रमहरूमा सहभागी भए। उनले युरोपेली दरबारका औपचारिकता, अनुशासन, र भव्यता देखेर आफूलाई निकै प्रभावित भए र उनले नेपाल फर्किएपछि यस्ता दरबारीय अभ्यासलाई पनि नेपालको शाही दरबारमा लागू गरे।

६. तोपको प्रदर्शन र आधुनिक सैन्य ज्ञानः जंगबहादुरले बेलायत र फ्रान्सका सैन्य अभ्यास र तोपको प्रदर्शन हेरे। यस्ता प्रदर्शनहरूले उनलाई नेपालको सेना सुधार गर्न प्रेरित गर्‍यो। नेपाल फर्केपछि उनले आधुनिक हतियार खरिद गर्न थाले र नेपालका फौजलाई सुधार गर्न प्रयास गरे।

७. क्यालकुलस र गणितीय प्रयोगको प्रभावः युरोप भ्रमणका क्रममा उनले आधुनिक शिक्षा प्रणाली, विशेष गरी गणित र विज्ञानको उपयोगिताबारे जानकारी लिएका थिए। उनले मुलुकी ऐनजस्ता सुधार ल्याउने प्रेरणा युरोपेली न्याय प्रणालीबाट पनि पाएको मानिन्छ।

८. युरोपेली खाना र जीवनशैलीः युरोप भ्रमणका क्रममा उनले युरोपेली खाना, वाइन, र सांस्कृतिक जीवनशैलीको अनुभव गरे। उनी युरोपेली खाना चाख्न त तयार भए, तर उनले आफ्नो परम्परागत खानालाई भने त्याग गरेनन्।

९. क्यामराको प्रयोग र चित्र खिच्ने अभ्यासःजंगबहादुरले पहिलो पटक युरोपमै क्यामरा देखेका थिए। उनले यसलाई नेपालमा भित्र्याउने योजना बनाए।  नेपाल फर्केपछि दरबारको लागि फोटो खिच्ने प्रविधि भित्र्याए, जसले नेपालको इतिहासलाई दस्तावेजीकरण गर्न सहयोग गर्‍यो।

१०. युरोप भ्रमणपछि नेपालमा सुधार प्रयासः युरोपबाट फर्केपछि उनले नेपालमा केही युरोपेली सुधारहरू लागू गर्न थालेः

  • आधुनिक भवनहरूको निर्माण।
  • सैन्य फौजको आधुनिकरण।
  • प्रशासनिक सुधार।
  • आधुनिक शिक्षा प्रणालीमा चासो।

जंगबहादुर राणाको युरोप भ्रमण नेपालका लागि ऐतिहासिक मात्र नभएर युगान्तकारी पनि थियो। यसले उनलाई आधुनिक युरोपेली प्रविधि, कूटनीति, र प्रशासनको गहिरो ज्ञान दिलायो। यद्यपि उनले पूर्ण रूपमा पश्चिमेली सुधारलाई आत्मसात् नगरे पनि, नेपालमा केही महत्त्वपूर्ण परिवर्तनहरू ल्याउन यो भ्रमण प्रेरणादायक रह्यो।


जंगबहादुरको योगदानको मूल्यांकन

जंगबहादुर राणाको व्यक्तित्व र कृत्यहरू विवादास्पद छन्। उनी एकातिर आधुनिक नेपालको निर्माणको जग हाल्ने नेता मानिन्छन् भने अर्कोतर्फ उनी निरंकुश शासनको संस्थापकका रूपमा आलोचित छन्। उनका प्रमुख योगदानहरू तल उल्लेख गरिएको छ ।

१. राजनीतिक स्थायित्व: उनले दरबारको गुटबन्दी अन्त्य गरी एकसत्तात्मक शासन प्रणालीको स्थापना गरे।

२. कानुनी सुधार: “मुलुकी ऐन” जस्तै कानुनी दस्तावेजको निर्माणले प्रशासनिक र सामाजिक संरचना व्यवस्थित बनायो।

३. अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध: युरोप भ्रमणले नेपालको अन्तर्राष्ट्रिय हैसियत बढाउन भूमिका खेले।

४. आधुनिक सैन्य प्रणाली: उनले आधुनिक सैन्य संरचनाको सुरुआत गरे।

तर, उनका कदमहरूले लामो समयसम्म नेपालमा जनताको राजनीतिक अधिकारलाई दमन गर्‍यो।


जंग बहादुर राणाको मृत्युः

जंग बहादुर राणाको मृत्युको बारेमा विस्तृत जानकारी विभिन्न इतिहासकारहरूले विभिन्न तरिकाले प्रस्तुत गरेका छन्, र यसको बारेमा केही अनियमितताहरू पनि छन्। यहाँ एक संक्षिप्त र विस्तृत विवरण प्रस्तुत गरिएको छ ।

मृत्युको मिति र स्थान: जंग बहादुर राणाको मृत्यु १८७७ सालको २५ सेप्टेम्बर (विक्रम सम्बत १९३४) मा भएको थियो। उनको मृत्यु काठमाडौँको हिरामणि राजमहल (जुन अहिले केन्द्रीय पुस्तकालयको नजिक रहेको स्थानमा थियो) मा भएको थियो।

मृत्युका कारणहरूः उनको मृत्युको कारण बारेमा विभिन्न किवदन्तिहरू र इतिहासकारहरूको विचार छन्, जसमा प्रमुख कारणहरू स्वास्थ्य समस्याहरू र राजनीतिक दबाबहरूलाई उल्लेख गरिएको छ। जंग बहादुर राणा एक लामो समयदेखि हृदयसम्बन्धी रोग, उच्च रक्तचाप, र अन्य शारीरिक समस्याबाट ग्रसित थिए। उनको स्वास्थ्य लगातार कमजोर हुँदै गयो र यसले उनको मृत्युलाई प्रोत्साहित गर्यो। ऐतिहासिक अभिलेखहरूले उल्लेख गर्छन् कि उनी शारीरिक रूपमा थकित र वृद्ध अवस्थाका थिए, र यसले उनको निधनमा ठूलो भूमिका खेलेको थियो।

त्यसै गरी उनको शासनको अन्तिम वर्षहरूमा राजनीतिक असन्तोषपरिवारिक विवादहरू पनि थिए। राणा शासनको निरंकुश र दबाबपूर्ण शैलीका कारण जनतामा असन्तोष फैलिएको थियो। उनले शासनको सम्पूर्ण शक्ति आफ्नो परिवार र नजिकका समर्थकहरूको हातमा राखेका थिए, जसको कारण अन्य प्रभावशाली व्यक्तिहरूसँगको सम्बन्धमा तनाव उत्पन्न भएको थियो। यसले गर्दा जंग बहादुर राणालाई मानसिक तनाव र शारीरिक थकान पनि भोग्न परेको थियो। उनको मृत्युपछि, राणा शासनको उत्तराधिकारको बारेमा विवाद पनि उत्पन्न भयो। जंग बहादुर राणाका धेरै सन्तान थिए, तर उनीहरूले शासनको अधिकार प्राप्त गर्न संघर्ष गरे। उनको मृत्युपछि उनका भाई धनबहादुर राणाशंकर जी राणा बीच राणा परिवारमा सत्ता संघर्ष भयो।

उनको मृत्यु पछि राणा परिवारको राजनीतिक प्रभुत्वमा सानो गिरावट आयो। जसको कारण पछि नेपालमा प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको सुरुवात भयो। जंग बहादुर राणा भने सत्ता र शक्ति गुमाएपछि पनि नेपाली इतिहासमा एक प्रमुख हस्तीको रूपमा चिनिन सक्छन्, र राणा शासनको प्रारम्भिक अवधि, जसमा उनले नेपाललाई एक सशक्त र समृद्ध राज्यको रूपमा देखाउने प्रयास गरेका थिए, यसलाई अझै पनि सम्झिन्छ। जंग बहादुर राणाको मृत्यु, स्वास्थ्य समस्याहरू र राजनीतिक असन्तोषका कारण भएको हो भन्ने मानिन्छ। उनका प्रभावशाली कार्यहरूको साथसाथै, उनका मृत्युले नेपालमा राणा शासनको समाप्ति र परिवर्तनको संकेत गर्न थाल्यो, जसले भविष्यमा नेपालमा नयाँ राजनीतिक स्थितिको जन्म दियो।

अन्त्यमा

जंगबहादुरले १८७७ सम्म सत्ताको बागडोर सम्हाले। उनको शासनकालले नेपाललाई स्थायित्व त प्रदान गर्‍यो, तर साथसाथै राणा परिवारको निरंकुश शासनको आधारसमेत तयार गर्‍यो। उनको मृत्युपछि उनका उत्तराधिकारीहरूले राणा शासनलाई अझ संस्थागत बनाए। जंगबहादुर राणा नेपालको इतिहासका एक महत्वपूर्ण र प्रभावशाली व्यक्ति हुन्। उनले नेपाललाई स्थायित्व प्रदान गरे र आधुनिक प्रशासनिक संरचना निर्माण गरे। तर, उनको शासनकालले निरंकुशताको आधार तयार गर्‍यो, जसले जनताको स्वतन्त्रता र राजनीतिक अधिकारलाई सीमित गर्‍यो। नेपालको इतिहासमा जंगबहादुर राणाको योगदानको चर्चा गर्दा, उनको दूरदृष्टि र रणनीतिक क्षमताको प्रशंसा गर्न सकिन्छ। तर, उनको निरंकुश शासनको आलोचना पनि उत्तिकै महत्त्वपूर्ण छ। उनी नेपालका राजनीतिक इतिहासका एक अमिट पात्रका रूपमा सधैं सम्झिइने छन्।

Leave a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *