बैतडी जिल्ला Baitadi District

परिचय

नेपालको सुदुरपश्चिम प्रदेश अन्तर्गत महाकाली अञ्चलका चार जिल्ला मध्ये एक धार्मिक महत्व बोकेको बैतडी जिल्ला मित्रराष्ट्र भारत संग महाकाली नदिले सीमाना जोडिएको पहाडी जिल्ला हो । बैतडी जिल्लाको हरेक ठाउं र स्थानले केहि विशेष किसिमको इतिहास वोकेको हुन्छ । सोहि अनुसार यस  जिल्लाको नाम बैतडी रहनुमा केहि ऐतिहासिक कुराहरु छन । बैतडीको वरिपरिका उच्च पहाडहरुमा चारवटा केदार देवताहरुको देवस्थल छ । ती चारवटा केदार मध्ये दक्षिणमा ग्वाल्लेक केदार, पूर्वमा रोलाकेदार, उत्तरमा देउलेक केदार र पश्चिममा ध्वजकेदार पर्दछन् । यी केदारहरु आराध्यदेव महादेवका रुप हुन भन्ने जनश्रुति छ ।

शक्तिशाली देवताको छत्रछाया माझ रहेको बैतडी जिल्ला हिन्दुहरुको आध्यात्मिक तवरले ज्यादै पवित्र र पुण्यभूमी हो भनेर पुराणहरुमा वर्णन गरेको पाइन्छ । यी चारवटै केदारहरुका देवस्थलहरुमा यात्रा गर्न सके चारधाम गरे सरह हुन्छ भन्ने भनाई पनि छ । देवस्थलहरुमा बैतडी सदरमुकामवाट सहज ढंगले यात्रा गर्न सकिन्छ । हाल ग्वाल्लेक केदार भनिने पर्वतलाई पहिले वायोत्तड भनिने रहेछ र त्यहां ज्यादै हावा लाग्ने गर्दछ । वढी हावा  लाग्ने भएकोले संस्कृतमा वायोत्तड पर्वत (वायु + उत्तड = वायोत्तड) अर्थात् वायु चल्ने ठाउं भन्ने अर्थमा वायोत्तडबाट अपभ्रंश हुदै वायोत्तड र बैतड भई अन्तमा बैतडी भएको हो भन्ने भनाई रहेको छ ।

बैतडी जिल्लाको भाैगोलीक अवस्थिती

यस जिल्लाको पूर्वमा बझाङ र डोटी जिल्ला, पश्चिममा भारतको उत्तराखण्ड प्रदेशको पिथौरागढ, उत्तरमा नेपालकै दार्चुला जिल्ला र दक्षिणमा डडेलधुरा जिल्ला पर्दछन् । विश्व मानचित्रमा २९ डिग्री १८ मिनेट उत्तर देखि २९ डिग्री ४१ मिनेट उत्तरी अक्षांश र ८० डिग्री १९ मिनेट पूर्व देखि ८० डिग्री ८१ मिनेट पूर्वी देशान्तर सम्म जिल्ला फैलिएको छ। यस जिल्लाको कूल क्षेत्रफल १४५१।१३ बर्ग कि.मि.रहेको छ भने यो जिल्ला समुद्री सतहबाट ३९०मिटर देखि देखी २९५० मिटर सम्मको उचाईमा रहेको छ ।

भू–उपयोग : वन क्षेत्र : ५८,५८२ हेक्टर (३४ प्रतिशत)
चरन: १९,१९९ हेक्टर (१२.९ प्रतिशत)
कृषि: १२,४४९ हेक्टर

बैतडि जिल्लाको हावापानी

हावापानी : समशीतोष्ण , शीतोष्ण

वर्षा : १२६.६७ मिलिमिटर

तापक्रम (सरदर) : १५.०८ देखि २४.६३ डिग्री सेल्सियस

बैतडि जिल्लामा रहेका प्रमुख नदीनालाहरु

महाकाली, चौलानी, सुर्नया, जमाडी, गर्मा, आगरी, सेती, पेल्या,ढिकगाड, प्यानीगाड, वागागाड, कोटिलीगाड, निलगाड,कन्सनी गाड, पल्मोडीगाड आदि ।

बैतडि जिल्लामा रहेका जातजातिको जातिगत विवरण

जातीय आधारमा जनसंख्या प्रतिशत
ब्रामण/क्षेत्री : ७८ प्रतिशत
जनजाती : २ प्रतिशत
दलित : १३ प्रतिशत
अन्य : ७ प्रतिशत

बैतडी जिल्लाको  निर्वाचन क्षेत्रको विभाजन

प्रतिनिधिसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या १ रहेको छ भने प्रदेशसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या २ रहेको छ।

बैतडी जिल्लाको स्थानियतहको विभाजन

संघिय संरचना अनुसार बैतडी  जिल्लाको स्थानियतहको विभाजन साविकका नगर र गा.वि.स. का वडाहरूलाइ समेटेर  ४ नगरपालिका र ६ वटा गाउँपालिकामा विभाजन गरिएको छ । जसलाइ निम्नानुसार उल्लेख गरिएकाे छ ।

१.    नामः दशरथचन्द नगरपालिका

केन्द्रः साविक दशरथचन्द नगरपालिकाको कार्यालय

जनसङ्ख्याः ३४५७५ (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः १३५.१५ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ११

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	गुरुखोला	१-९
२	देहीमाण्डौ	१-९
३	दुर्गाभवानी	१-९
४	दशरथचन्द	१-३
५	दशरथचन्द	४,५
६	दशरथचन्द	६,७,१२
७	दुर्गास्थान	४-७
८	दशरथचन्द	८,९
९	ग्वालेक	१-९
१०	दशरथचन्द	१०,११
११	नागार्जुन	१-९

 २.    नामः  पाटन नगरपालिका

केन्द्रः साविक पाटन नगरपालिकाको कार्यालय

जनसङ्ख्याः ३०४३५  (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः २१९.२६ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः १०

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	पाटन	१,२
	कैलपाल	८,९
२	पाटन	३,४
३	पाटन	५,६
४	पाटन	७,८
५	पाटन	९,१०
६	पाटन	११-१३
७	कैलपाल	१-७
८	सिद्धेश्वर	३,७-९
९	सिद्धेश्वर	१,२,४-६
१०	सिद्धेश्वर	१-९

 ३.    नामः मेलौली नगरपालिका

केन्द्रः साविक मेलौली गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः २२५.४५  (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः ११९.४३  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ९

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	मेलौली	३-९
२	सलेना	१-५
	दुर्गास्थान	१-३
३	सलेना	६-९
	दुर्गास्थान	८,९
४	रोडीदेवल	४-७
५	महारुद्र	१-५
६	महारुद्र	६-९
७	शिवनाथ	६-९
	मेलौली	१,२
८	विशालपुर	३-६
९	विशालपुर	१,२,७-९

 ४.    नामः पुचौडी नगरपालिका

केन्द्रः साविक हाट गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः ३९१७४  (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः १९८.५२  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः १०

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	हाट	१-९
२	महादेवस्थान	१-९
३	न्वादेव	१-९
४	भटना	१-९
५	कुवाकोट	१-९
६	भूमिराज	१-९
७	कोटिला	१-९
८	मल्लादेही	१-९
९	तल्लादेही	१-९
१०	विजयपुर	१-९

 ५.    नामः सुनर्या गाउँपालिका

केन्द्रः साविक रौलेश्वर गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १८५४९ (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः १२४.५२ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ८

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	हटैराज	१-९
२	वासुलिंग	१-५,७,८
३	भौनेली	१-३,८,९
	वासुलिंग	६,९
४	भौनेली	४-७
	रौलेश्वर	१-३
५	रौलेश्वर	४-९
६	शकरपुर	१-९
७	शिखरपुर	१,५-७
८	शिखरपुर	२-४

 ६.    नामः सिगास गाउँपालिका

केन्द्रः गर्जे

जनसङ्ख्याः २१५१०  (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः २४५.४४ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ९

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	गाँजरी	६-९
	शिखरपुर	८-९
२	गाँजरी	१-५
३	सिगास	१-४
४	सिगास	५-९
५	ढुंगाड	१-९
६	थालाकाँडा	१-९
७	शिवलिंग	६-९
८	शिवलिंग	१-५
९	चौखाम	१-९

 ७.    नामः शिवनाथ गाउँपालिका

केन्द्रः साविक शिवनाथ गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १७११५  (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः ८१.६५  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ६

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	शर्माली	२-५,७
२	शर्माली	१,६,८,९
३	महाकाली	७-९
	कुलाउ	९
४	उदयदेव	४-९
५	उदयदेव	१-३
	शिवनाथ	२,३
६	शिवनाथ	१,४,५

 ८.    नामः पञ्चेश्वर गाउँपालिका

केन्द्रः साविक अम्चौरा गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १८७६६  (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः १२०.४१ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ६

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	पञ्चेश्वर	१-९
२	महाकाली	१-६
३	कुलाउ	१-८
४	आम्चौरा	१-९
५	गिरेगाडा	१-९
६	रोडीदेवल	१-३,८,९

 ९.    नामः दोगडाकेदार गाउँपालिका

केन्द्रः साविक अम्चौरा गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः २४६३२  (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः १२६.३८  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ८

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	रीम	१-९
२	कटौजपानी	१-३,९
	सित्तड	८,९
३	श्रीकोट	१-९
४	श्रीकेदार	१-९
	दशरथचन्द	१३
५	न्वाली	१-९
६	सित्तड	१-७
७	देउलेक	१-९
८	कटौजपानी	४-८

१०.          नामः डीलासैनी गाउँपालिका

केन्द्रः साविक डीलासैनी गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः २२९२४ (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः १२५.२८ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ७

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	कोट्पेटरा	१-५
२	कोट्पेटरा	६-९
३	रुद्रेश्वर	१-९
४	मठैराज	१-९
५	डीलासैनी	१-३
	गोकुलेश्वर	७-९
६	गोकुलेश्वर	१-६
७	डिलासैनी	४-९

श्रोतः सङ्‍घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालय, जिल्ला समन्वय समिति बैतडी र जिल्ला प्रशासन कार्यालय बैतडी । तस्विरः सामाजिक संजाल । यस लेखमा कुनै प्रकारको त्रुटि फेला पार्नु भएमा कृपया सुझाव तथा सल्लाह दिनुहोला । सुझाव तथा सल्लाहको लागी  कमेन्ट बक्स अथवा chinari2020@gmail.com मा समर्पक गर्न सक्नुहुनेछ ।  बैतडी जिल्लाको कुनै पनि स्थान विशेषको लेख प्रकाशन गर्न चाहानु भएमा पनि सम्पर्क गर्न सक्नुहुनेछ ।