परिचय
जिल्ला प्रशासन कार्यालय रोलपाका अनुसार रोल्पा जिल्ला नेपालको एक पहाडी जिल्ला हो । संघिय संरचना अनुशार यो लुम्विनी प्रदेश अन्तरगत पर्दछ । जिल्लाको पूर्वमा बाग्लुङ र प्यूठान जिल्ला, पश्चिममा सल्यान जिल्ला, उत्तरमा रुकुम जिल्ला र दक्षिणमा दाङ जिल्ला पर्दछ । यस जिल्लाको सदरमुकाम लिबाङमा रहेको छ । बि.सं.२०१८ साल पूर्व रोल्पा नामको जिल्ला अस्तित्वमा थिएन ।तत्कालीन राजा महेन्द्रबाट पञ्चायती शासन व्यवस्थाको विजारोपण संगसंगै जिल्लाहरुको संरचना विभाजन र समायोजन गर्ने क्रममा प्यूठान र सल्यान जिल्ला अन्तर्गत रहेका केही भू–भागलाई मिलाएर एउटा छुट्टै जिल्ला घोषणा गर्ने कार्य भयो । त्यसपछि कोटमौला गा.वि.स.को रोल्पा भन्ने ठाउँ (उक्त गा.वि.स.२०३२ साल तिर सल्यान जिल्लामा मिलान गरीएको) को नामबाट रोल्पा जिल्ला भन्ने नाम रहन गई जिल्ला सदरमुकाम लिवाङमा स्थापित भयो ्ररोल्पा जिल्लाको नामाकरणका सम्वन्धमा “रोल्पा” भनेर चिनिने यो जिल्ला स्थान विशेष “रोल्पाथुम” को कारणले रोल्पा बनेको हो । तर अनौठो कुरा के छ भने अहिले “रोल्पा” भन्ने स्थान रोल्पा जिल्लामा नपरी सल्यान जिल्लामा पर्दछ । सीमाना हेरफेर गर्ने क्रममा रोल्पाथुमको केही भाग रोल्पा जिल्लामा नपरी सल्यान जिल्लामा परेको हो । त्यही क्रममा रोल्पाथुमको केही भाग सल्यान जिल्लामा मिलाउँदा “रोल्पा” पनि सल्यान मै छुट्न गएको हो ।
ऐतिहासिक चिनारी
एकीकरण पूर्व अन्य बाइसे-चौबिसे राज्यहरुमा जस्तै यस भेगमा पनि छुट्टै राजाहरुले राज्य गर्दथे । तथापि यहाँका राजाहरुले अन्य राजाहरु जस्तो प्रख्याति पाएको भने सुनिदैनथ्यो । त्यसकोकारण सम्भवतः राज्यको क्षेत्र सानै भएर हुन सक्छ । गजुलकोटमा काठमा लेखिएको वि.सं. १७०३ को अभिलेख पाइएबाट त्यहाँ राजदरवार रहेको प्रमाणित हुन्छ । सेन राजा गजुलमा सुरुदेखि नै बसेको भने पाइदैन । गजुल क्षेत्रमा राज्य व्यवस्था त थियो तर त्यहाँ केही समय राजा नभएकोले त्यहाँका काजीहरु राजगुण भएको प्रतिभाशाली व्यक्तित्वको खोजीमा थिए भन्ने जनश्रुति छ । उनीहरुले गजुलमा एउटा पोखरी खन्ने क्रममा नजिकैको चौतारीमा शिरको फेटा फुकालेर जो व्यक्ति बस्छ उसैलाई राजा बनाउने गुप्त सल्लाह गरेका थिए । यस्तैमा जाजरकोट जक्तिपुरबाट आएका तुथासेन त्यही चौतारीमा आई काजीहरुको गुप्त सल्लाह अनुसारको प्रकृतिबाट बसेपछि उनलाई नै राजा बनाइयो ।
तुथासेन त्यहाँ आई पुग्ने अवस्था पनि मार्मिक रहेको पाईन्छ जुन यस प्रकार छ- तुथासेन जाजरकोट जक्तिपुरका राजा थिए । उनी निकै धार्मिक प्रकृतिका व्यक्ति थिए । उनका भाईको दुर्भाग्यवश निधन भएपछि विधवा भाई बुहारीलाई उनले नै विवाह गर्नपर्छ भनी वाध्य गराउन थाल्दा सो कुरा नमानी विरक्तिएर राज्य समेत ब्राम्हणहरुलाई दान गरेर मुक्ति क्षेत्रतर्फ हिडेका बखत सोही क्रममा उनी गजुलकोट आई चौतारामा बसेका रहेछन् । उनले त्यहाँको राजा हुन स्वीकारे पछि उनको विवाह रुकुम दरिजेनमका राजाकी छोरी तुरुवावतीसँग गराइयो । त्यसबखत गजुल राज्य अन्तर्गत १८ गाउँ थिए । तुथासेनका ५/६ पुस्ता पछिका धैर्यपाल गजुल मै राजा भए र उनका भाइ कर्णपाल खुँग्रीकोटका राजा भए । उनलाई राज्य रजौटा उन्मुलन पश्चात् पनि भत्ता उपलब्ध भईरहेको थियो । त्यसरी भत्ता प्राप्त गर्नेअन्तिम राजा भने फत्ते प्रचण्डबहादुर सिंह हुन् । उनको वि.सं. २०४९ सालमा मृत्यु भयो ।
वि.सं. २०१८ सालमा नेपालका ३४ जिल्लाहरुलाई ७५ जिल्लामा विभाजन नगर्दा सम्म रोल्पा जिल्लाको वर्तमान क्षेत्र प्युठान र सल्यान जिल्लामा पर्दथ्यो । पछि सात सय सखी, आठ हजार बुढागाउँ, नौसय माडिखोला, रोल्पा बाईसखुवा र कालाशेष थुम (मौजा)का नामले चिनिने वि.सं. २०१८ साल पूर्वको रोल्पा क्षेत्र वि.सं. २०१८ सालमा सल्यान र प्युठानको केही क्षेत्र मिलाई बनाइएको र त्यस वखत ३३ गाउँ पञ्चायत रहेको थियो । पछि वि.सं. २०३४ सालमा सीमाना हेरफेर गरी ५१ गाउँ पञ्चायत बनाइयो । हाल रोल्पामा ५१ वटा गा.वि.स. नै कायम रहेको छ ।रोल्पा जिल्लाको थबाङ गाविसमा अवस्थित सु्न्दर पहाडको नाम हो जलजला । प्राकृतिक दृष्टिले जलजला निकै मनोरम छ । यहाँको प्राकृतिक सुन्दरता पर्यटकलाई स्वागत् गर्न प्रतीक्षारत छ । त्यसको अतिरिक्त यहाँका आदिवासी जनजाति मगर जातिको मौलिक संस्कृति भेषभुषा खाम भाषा र जीवनपद्दति पनि पर्यटनका आकर्षण हुन् ।
पर्यटकीय गन्तव्य स्थल बन्न जलजलाको प्राकृतिक सुन्दरता र साँस्कृतिक छटाका साथै माओवादी जनयुद्धको केन्द्र हुनुले पनि थप आकर्षण गर्ने छ । किनकि जलजलासँग माओवादी जनयुद्ध र नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलनको इतिहास पनि गाँसिएको छ । नेपालमै साम्यवादको अभ्यास भइरहेको जनकम्युन जलजला फेदीका प्रमुख अध्ययन अनुसन्धानका थप आकर्षण केन्द्र हुन् । जलजला धार्मिक स्थल पनि हो । वैशाख जेठ र साउनमा वर्षको तीनचोटि तीर्थालुहरु जलजला आउँछन् । राप्तीका अतिरिक्त भेरीका जाजरकोट सूर्खेत र कर्णालीका विभिन्न जिल्लाबाट पूजा र दर्शनका लागि आउने गर्छन् ।जलजलाको प्राकृतिक साँस्कृतिक धार्मिक र राजनीतिक बहुआयामिकु मिश्रणले पनि पर्यटकका आकर्षक गन्तव्य बन्न सक्छ । प्रकृति र सँस्कृतिमा मात्रै सीमित नेपालको पर्यटन व्यवसायमा जलजला राजनीतिक पर्यटनका लागि नौलो पर्यटन गन्तव्य हुन सक्ने प्रवल संभावना छ ।जलजला रोल्पाको प्रतिविम्व हो । जनयुद्ध र रुपान्तरणको हिसाबले नेपाली राजनीतिक परिवर्तनको रोल्पा मुहान बनेको छ त्यसरी नै रोल्पाको पहिचान हो जलजला ।
रोल्पा जिल्लामा रहेका प्राकृतिक सम्पदाहरू
नदीनालाहरूः माडीखोला, लुग्रींखोला, फगामखोला, त्रिवेणीखोला, बोज्याङखोला, शिवाङखोला, धासीखोला, मिरुलखोला, फिवैखोला, पाखापानीखोला, बाँफुखोला, ग्वारखोला,गोठीखोला, हलहलेखोला, जिनावाङखोला, अरहङखोला, पारीवाङखोला, गजुलखोला, जुगाँरखोला, घोडाखोला, कलमखोला, राँक चुरागाढखोला, चक्रीखोला,स्यानीगाढखोला, डाढाखोला, कुटेखोला आदी रहेका छन ।
झरनाहरूः सुनछहरी झरना- स्युरी, लहरीखोला झरना- तालावाङ, जायछहरा झरना- राँक आदी रहेका छन ।
निर्वाचन क्षेत्रको विभाजन
प्रतिनिधिसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या १ रहेको छ भने प्रदेशसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या २ रहेको छ।
स्थानियतहको विभाजन
संघिय संरचना अनुसार रोल्पा जिल्लाको स्थानियतहको विभाजन साविकका नगर र गा.वि.स. का वडाहरूलाइ समेटेर १ नगरपालिका र ९ वटा गाउँपालिकामा विभाजन गरिएको छ । जसलाइ निम्नानुसार उल्लेख गरिएकाे छ ।
१. नामः रोल्पा नगरपालिका
रोल्पा नगरपालिका रोल्पा जिल्लाको एक मात्र नगरपालिका हो ।पहाडी जिल्लामा पर्ने यो नगरपालिका नेपालको लुम्बिनी प्रदेश अन्तर्गत पर्दछ । पूर्वमा सुनिल स्मृति गाउँ पालिका,उत्तरमा थवाङ र सुनछहरी गाउँपालिका , पश्चिममा माडि गाउँपालिका र दक्षिणमा रुण्टिगढि गाउँपालिका र त्रिवेणि गाउँपालिका रहेको यो नगरपालिका रोल्पा जिल्लाको सदरमुकाम रहेको क्षेत्र पनि हो । सडक सन्जाल , शिक्षा ,पर्यटन जस्ता विविध पक्षहरुमा विकासोन्मुख रुपमा रहेको यो नगरपालिका प्राकृतिक रुपमा अति लोभलाग्दो छ । नगरपालिका भित्र माध्यामिक ,आधारभूत , प्राथमिक र विभिन्न निजि स्कुलहरु पनि रहेका छन । जलजला वहुमूखि क्याम्पस तथा सि.टि.ई.भि.टी. प्राविधिक शिक्षालय रहेको यो नगरपालिका शिक्षा क्षेत्रमा पनि उन्मुख हुदै गरेको छ। ५ नं प्रदेशमा रहेको यो क्षेत्र पूर्व पश्चिम राजमार्ग सडक खण्ड अन्तर्गत पर्ने भालुवाङबाट चकचके हुदै रोल्पा नगरपालिका पुग्न करिव १०६ कि. मि.को दुरी पार गर्नु पर्दछ ।
वि.सं.२०७८ सालको जनगणना अनुसार रोल्पा नगरपालिकाको जनसंख्या ३५,३७६ रहेको छ । यस नगरपालिकामा १० वटा वडा रहेका छन । चारैतिर वगेको नदि तथा जलजला ,सातदोवाटा र दारवोट जस्ता उच्च स्थानमा रहेका मनोरम ठाउँ हरुले गर्दा पनि यो नगरपालिका साच्चिकै मनोरम रहेको छ । यो नगरपालिकाको आफ्नै रिति-रिवाज ,भाषा ,धर्म र संस्कृति रहेको छ । मगरहरुको वाहुल्यता रहेको यो क्षेत्रमा व्राह्मण ,क्षेत्रि , गूरुङ ,नेवार र दलित जातीहरुको पनि वसोबास रहेको छ । सारङ्गी ,सोरठि जस्ता नाचका साथै अन्य विभिन्न संस्कृति झल्काउने नाच हरु पनि यो ठाउँमा नाचिन्छ ।
केन्द्रः साविक लिवाङ नगरपालिका
जनसङ्ख्याः ३५,३७६
क्षेत्रफलः २७०.४२ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः १०
|
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
|
१ |
लिवाङ |
३,४,८ |
|
|
|
२ |
लिवाङ |
५,६ |
|
|
|
३ |
लिवाङ |
१,२ |
|
|
|
४ |
लिवाङ |
७,९ |
|
|
|
५ |
जेदवाङ |
१-६ |
|
|
|
६ |
कोटगाउँ |
२-७,९ |
|
|
|
७ |
कोर्चावाङ |
३-५ |
|
|
| कोटगाउँ |
१,८ |
|
|
|
| जंकोट |
१ |
|
|
|
|
८ |
जंकोट |
२-९ |
|
|
|
९ |
होमा |
१-९ |
|
|
|
१० |
धवाङ |
१-९ |
|
|
२. नामः त्रिवेणी गाउँपालिका
त्रिवेणी गाउँपालिका प्रदेश नं ५ अन्तरगत रोल्पा जिल्लाको साविकको ५ वटा गा.वि.स. करेटी, नुवागाउँ, बुढागाउँ, जुगार र गैरीगाउँ मिलेर बनेको एक गाउँपालिका हो । शिवाङखोला, चक्रीखोला र गैरीखोला गरी तीन प्रमुख खोलाहरुको सेरोफेरोमा फैलिएको जम्मा २०५.३९ वर्ग कि.मि. भू-भाग यस त्रिवेणी गाउँपालिकाको पूर्वमा रोल्पा नगरपालिका, पश्चिममा सल्यान जिल्ला, उत्तरमा माडी र गंगादेव गाउँपालिका र दक्षिणमा रुन्टीगढी गाउँपालिका अवस्थित छ । ८२°१२’५२” देखि ८२°३५’२२” पुर्वी देशान्तर र २८°१२’३६” देखि २८°२२’२५” उत्तरी अक्षांशमा फैलिएको यस गाउँपालिका समुन्द्री सतहबाट ८६० मिटर देखि२८०० मिटरको उचाइमा अवस्थित छ । वनजंगल, खोलानाला, र प्राकृतिक छटाले भरिपूर्ण यस गाउँपालिकाको केन्द्र जुगार समुद्री सतहबाट ११२८ मिटरको उचाइमा अवस्थित छ । यस गाउँपालिकामा जम्मा ७ वटा वडाहरु रहेका छन् जस्मा तिला बजार, नुवागाउँ, दहवन, निगालपानी, सिमपानी, लिङ्दुङ, नेर्पा बजार सहर उन्मुख क्षेत्र पर्दछन् ।
२०७८ सालको जनगणना अनुसार जम्मा २३४१२ जनसंख्या रहेको यस गाउँपालिका सामाजिक तथा साँस्कृतिक रुपमा सम्पन्न रहेको छ ।मगर जातिको बाहुल्यता रहेको यस गाउँपालिकामा ब्राह्मण, क्षेत्री, ठकुरी,सन्यासी, कामी, दमाई, सार्की, घर्ती लगायतका जातजाती बसोबास गर्दछन्।धार्मिक रुपमा हिन्दु धर्मको बाहुल्यता रहेपनि बौद्ध तथा क्रिस्चियन धर्मालम्बीहरु सहित यस गाउँपालिकामा जातीय र धार्मिक सहिष्णुता कायम रहेको छ।दशैं, तिहार, जनै पूर्णिमा, चण्डि पुर्णिमा ,बुद्ध जयन्ती, माघे संक्रान्ति आदि यहाँका प्रमुख पर्वहरु हुन भने नेपाली र मगर भाषा यहाँ बोलिने मुख्य भाषाहरु हुन्।नयाँ पुस्ताहरुमा पश्चिमी संस्कृतिले बिस्तारै प्रभाव पार्दै गएको भएपनि परम्परागत भेषभुषा र रहन सहनको संरक्षण र संवर्द्धन तर्फ पनि पहल गरिरहेको पाइन्छ । पन्चे बाजा, कौरा, सोरठी, साराङ्गी नाच, मयुर नाच, झ्याउरे,वालन, चुड्का लगायतका जातीय परम्परागत पहिचान कायम रहेको छ । चपीघाट मेला, नेर्पा मेला, आदि परम्परागत मेलाहरु प्रचलनमा रहेका छन् ।
केन्द्रः साविक जुगार गा.वि.स.को कार्यालय
जनसङ्ख्याः २३४१२
क्षेत्रफलः २०५.३९ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ७
|
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
|
१ |
करेटी |
१-९ |
|
|
|
२ |
नुवागाउँ |
१-९ |
|
|
|
३ |
बुढागाउँ |
२-५ |
|
|
|
४ |
बुढागाउँ |
१,६-९ |
|
|
|
५ |
जुगार |
१-५ |
|
|
|
६ |
जुगार |
६-९ |
|
|
|
७ |
गौरीगाउँ |
१-९ |
|
३. नामः परिवर्तन गाउँपालिका (दुइखोली)
परिवर्तन गाउँपालिका नेपालको संविधान २०७२ को धारा २९५ को उपधारा (३) बमोजिम गठीत गाउँपालिका, नगरपालिका, स्वायत्त, संरक्षित वा विशेष क्षेत्रको नाम, संख्या तथा सिमाना निर्धारण आयोगको सिफारिसमा बनेको ७५३ वटा स्थानीय तह मध्येको ५ नं. प्रदेश अन्तर्गतको रोल्पा जिल्लामा पर्ने एक स्थानीय तह हो । साबिकका राङकोट, राङसी, कुरेली ,इरिवाङ र पाछावाङ गा.वि.स. समायोजन भई यस गाउँपालिकाको निर्माण भएको हो | यस गाउँपालिकाको कुल क्षेत्रफल १६३.०१ वर्ग किलोमिटर रहेको छ । यहाँको कूल जनसंख्या २१६७१ रहेको छ । यस गाउँपालिका ६ वटा वडा रहेका छन् |
केन्द्रः पुत्लाचौर
जनसङ्ख्याः २१६७१
क्षेत्रफलः १६३.०१ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ६
|
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
|
१ |
कुरेली |
१-९ |
|
|
|
२ |
राङ्सी |
१-९ |
|
|
|
३ |
इरिवाङ |
५-९ |
|
|
|
४ |
पाछावाङ |
१-९ |
|
|
|
५ |
राङकोट |
१-९ |
|
|
|
६ |
इरिवाङ |
१-४ |
|
४. नामः माडी गाउँपालिका
संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालको लुम्बिनी प्रदेश अन्तरगत रोल्पा जिल्लाको १० वटा स्थानिय तह मध्येको माडी गाँउपालिका पनि एक हो । अति सौन्दर्य मनमोहक प्रसिद्ध माडी नदिको नामवाट नामाकरण गरिएको यस गाँउपालिकाको केन्द्र घर्तीगाउँँ मा रहेको छ । यस गाँउपालिका रोल्पा जिल्ला सदरमुकाम लिवाङ देखी २७ कि.मि. उत्तरी पश्चिम भागमा अवस्थिती रहेको छ । छ वटा वडाहरु रहेका ( घर्तीगाउँ, ओत, तालावाङ, भावाङ र कोर्चावाङ ) यस गाँउपालिकाको क्षेत्रफल १२९.०५ वर्ग कि.मि. र जनसंख्या १८०५६ रहेको छ । साविकका ५ वटा गाँउ विकास समितिहरु मिलाइएर बनेको यस माडी गाँउपालिकाको पूर्वमा रोल्पा नगरपालिका र पश्चिममा गंगादेब गाउँपालिका, उत्तरमा परिवर्तन गाँउपालिका र दक्षिणमा त्रिवेणी गाउँपालिका, रोल्पा नगरपालिका रहेक छन ।
हावापानी समुन्द्री सतह देखी करिव ९०० मिटर देखी २७०० मिटर सम्मको भौगोलिक उचाईमा अवस्थित यस माडी गाउँपालिकामा न्यानो समशितोषण हावापानी देखी ठण्डा समशितोषण सम्मको हावापानी पाईन्छ । बसोबास यस माडी गाउँपालिकामा प्राय जसो मगर समुदायको बाहुल्यता रहेको छ यस वाहेक क्षेत्री, गुरुङ दलित समुदायको पनि बसोवास रहेको छ । संस्कृती मगर समुदायको वसोवासको वाहुल्यता भएता पनी अन्य जाति क्षेत्री दलित, गुरुङ आदी जातजातीको पनि बसोबास रहेको छ । यहाँको मानिसहरु मगर खाम भाषा वोल्ने, तथा मगर संस्कति रहन सहनलाई अपनाएको देखिन्छ ।
यस गाउँपालिकामा पर्ने पाँच वटा गा.वि.स. घर्तीगाउँ, ओत, तालावाङ, भावाङ र कोर्चावाङ समेतलाई मिलाएर अहिलेको माडी गाउँँपालिका निर्माण गरिएको हो । नव स्थापित यस गाउँँपालिकालाई प्रशासनिक दृष्टिकोणबाट ६ वटा वडामा विभाजन गरिएको छ । पहिलेका गा.वि.स का विभिन्न वडाहरूलाई समायोजन गरी वर्तमान गाउँँपालिका र वडाहरूको निर्माण निम्नानुसार भएको छ । गाविस समायोजन हालको गाउँँपालिकाका वार्डहरू ,पहिलेको गाविस, र पहिलेको गाविसको वार्ड नं. १ . घर्तीगाउँँ ५,७–९ओत ३–५ २ . घर्तीगाउँँ १–४,६ ३ . तालावाङ ३,५–७ ४ . तालावाङ १,२,४,८,९ ५ . भावाङ १–९ ६ . कोर्चावाङ १,२,६–९ (स्रोतः माडी गाउँँपालिका कार्यालय) यस गाउँपालिकाको भौगोलिक अवस्थिति समुद्र सतहबाट ९००–२७०० मि. उचाइँमा रहेको छ भने २८º ४१ु ०३ू उत्तरी अक्षांश र ८०º५६ु ४३ू पूर्वी देशान्तर सम्म फैलिएको छ ।
गाउँपालिकाको अधिकतम तापक्रम जेठ–असारतिर ३८.२ देखि ३१.२ डिग्री सेन्टिग्रेटसम्म र पौष–माघतिर न्यूनतम २.२ देखि अधिकतम २६.४ डिग्री सेन्टिग्रेटसम्म रहेको पाइन्छ । यहाँको औसत वर्षा १८४० मि.मि.सम्म भएको देखिन्छ । २.३. राजनैतिक तथा प्रशासनिक विभाजन यस गाउँपालिका क्षेत्रभित्र नेपाल सरकारका स्थानीय स्तरका विभिन्न कार्यालयहरू स्थापित एवम् सञ्चालित रहेका छन् । प्रदेश निर्वाचन क्षेत्र विभाजनका हिसाबले रोल्पाका २ वटा निर्वाचन क्षेत्रमध्ये यो गाउँँपालिका १ नं.क्षेत्रमा पर्दछ । यस गाउँँपालिकाका प्रत्येक वडामा पर्ने बस्तीहरूको विवरण निम्नानुसार रहेको छ । वडा नं. टोल – बस्तीको नामक १ ओत २ घर्तीगाउँँ ३ तालावाङ ४ तालावाङ ५ भवाङ ६ कोर्चावाङ जमिनको प्रकृति, वितरण र उर्वराशक्ति माडी गाउँँपालिकाको कूल क्षेत्रफल १२९.०५ वर्ग किलोमिटर मध्ये ९७.८९५ वर्ग किलोमिटर वन जङ्गलले ढाकेको छ भने बस्ती वा आवादीले ६.३३५ वर्ग किलोमिटर चर्चेको छ । यहाँ खेतीयोग्य जमिन २४.८२ वर्ग किलोमिटर रहेको छ
केन्द्रः साविक घर्तीगाउँ गा.वि
जनसङ्ख्याः १८०५६
क्षेत्रफलः १२९.०५ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ६
|
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
|
१ |
घर्तिगाउँ |
५,७-९ |
|
|
| ओत |
३-५ |
|
||
|
२ |
घर्तिगाउँ |
१-४,६ |
|
|
|
३ |
तालावाङ |
३,५-७ |
|
|
|
४ |
तालावाङ |
१,२,४,८,९ |
|
|
|
५ |
भवाङ |
१-९ |
|
|
|
६ |
कोर्चावाङ |
१,२,६-९ |
|
५. नामः रुन्टीगढी गाउँपालि
संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालको ५ न. प्रदेश अन्तरगत रोल्पा जिल्लाको १० वटा स्थानीय तह मध्यको रुन्टिगढी गाँउपालिका पनि एक हो । अति सौन्दर्य मनमोहक प्रसिद्ध महाप्रभुको जन्म थलो रुन्टि र महाप्रभुले तपश्या गरेको ठाउँ गढीको नामवाट नामाकरण गरेको यस गाँउपालिकाको केन्द्र होलेरी, रोल्पामा रहेको छ । यस गाँउपालिका रोल्पा जिल्ला सदरमुकाम लिवाङ देखी ४० कि.मी उत्तरी पश्चिम भागमा अवस्थित छ । ९ वटा वडा भएको रुन्टिगढी गाँउपालिकाको पूर्वमा रोल्पा नगरपालिका र सुनिल स्मृति गाँउपालिका, पश्चिममा दाङ र सल्यान जिल्ला,उत्तरमा त्रिवेनी गाँउपालिका र दक्षिणमा दाङ र प्यूठान जिल्ला रहेका छन ।
भौगोलिक अवस्थिति ८२° १२’५२” देखी ८२° ३५’२२” पूर्वी देशान्तर र २८° १२ ३६” देखी २८२२’२५” उत्तरी अक्षाशमा फैलिएको एस गाँउपालिका समुद्र सतहबाट ८६० देखी २८०० मि. उचाइमा अवस्थित छ । वनजंगल, खोलानाला र प्राकृतिक छटले भरिपूर्ण यस गाउँपालिका पहाडी क्षेत्रमा पर्दछ । यस गाउँपालिकाको क्षेत्रफल २३२.६९ वर्ग कि.मी । यस गाँउपालिका सामाजिक तथा सास्कृतिक रुपमा सम्पन्न रहेको छ । मगर जातीको वाहुल्यता छ भने यस वाहेक ब्रहामण, क्षेत्री, ठकुरी, सन्यासी, कामी, दमाई, सार्की, घर्ती लगाएतका जातजाती बसोबास गर्दछन ।
धार्मिक रुपमा हिन्दु धर्मको बाहुल्यता रहेपनि बौद्ध तथा क्रिश्चियन धर्मावलबीहरु सहितयस गाँउपालिकामा जातीय र धार्मिक सहिसुन्ता कायम रहेको छ । दशैँ, तिहार, जनै पूर्णिमा, बुद्ध जयन्ती आदी यहाँका प्रमुख पर्वहरु हुन । पन्चे बाजा,कौरा, सोरठी, मयुर नाच,साराङ्गी नाच, भयाउरे, वालन,चुडका, लगाएतका जातीय परम्परागत पहिचान कायम रहेकै छ । वि. सं २०७३ सालमा रोल्पा जिल्लामा ७ वटा वडा अहिले प्रशासनिक र्दष्टिकोणबाट ९ वटा वडामा विभाजन गरिएको छ ।
केन्द्रः साविक झोनाम गा.वि.स.को कार्यालय
जनसङ्ख्याः २८२९१
क्षेत्रफलः २३२.६९ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ९
|
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
|
१ |
जेदबाङ |
७-९ |
|
|
| जौलिपोखरी |
३-६ |
|
||
|
२ |
जौलिपोखरी |
१,२,७-९ |
|
|
|
३ |
मसिना |
४,६-९ |
|
|
|
४ |
मसिना |
१-३,५ |
|
|
|
५ |
दुविडाडा |
१-९ |
|
|
|
६ |
डुब्रिङ |
१-९ |
|
|
|
७ |
झेनाम |
१-५ |
|
|
|
८ |
झेनाम |
६-९ |
|
|
|
९ |
सखी |
१-९ |
|
६. नामः लुङ्ग्री गाउँपालि
संघिय गणतन्त्र राज्य नेपालको लुम्बिनी प्रदेश अन्तर्गत रोल्पा जिल्लाको १० वटा स्थानीय तह मध्येको लुङ्ग्री गाउँपालिका पनि एक हो | अति सौन्दर्य मनमोहक प्रसिद्ध लुङ्ग्री नदिको नामवाट नामाकरण गरिएको यस गाउँपालिकाको केन्द्र साबिकको वडाचौर गा.बि.स को किलाचौरमा रहेको छ | यस गाउँपालिका रोल्पा जिल्ला सदरमुकाम लिवाङ देखि ३५ कि.मि. उत्तर पूर्व तथा सुनिल स्मृति गाउँपालिकाको सुलिचौर बजार देखि ६ कि.मि.उत्तर पूर्वमा अवस्थित छ |
यस गाउँपालिकाको क्षेत्रफल १३५.२३ वर्ग कि.मि. र जनगणना २०७८ अनुसार कूल जनसंख्या २६३२५ रहेको छ जसमा जम्मा घरधुरी संख्या ५४८६ , जम्मा पुरुष संख्या १२०८५ र जम्मा महिला संख्या १४२४० रहेको छ | साबिकका ५ वटा गाउँ बिकास समितिहरु (वडाचौर,गुम्चाल,हारजंग,पांग,शिर्प) मिलाएर बनेको यस गाउँपालिकामा हाल सात वटा वडाहरु रहेका छन् | यस गाउँपालिकाको सिमाना पूर्वमा प्युठान, पश्चिममा सुनिल स्मृति गाउँपालिका र सुनछहरी गाउँपालिका, उत्तरमा सुनछहरी गाउँलिका र दक्षिणमा प्युठान र सुनिल स्मृति गाउँपालिका रहेका छन् |
लुङ्ग्री गाउँपालिकाको नामकरण यस रोल्पा जिल्लाको सुनछहरी गाउँपालिकाको उवा र सेरमबाट बहने अति सौन्दर्य मनमोहक नदी लुङ्ग्रीको नामबाट राखिएको हो | तत्कालिन स्थानीय तह पुनर्संरचना समिति रोल्पाको सिफारिस र स्थानीय विकास मन्त्रालयले मिति २०७३ फाल्गुन २७ गते यस लुङ्ग्री गाउँपालिकाको नामकरण गरेको हो | समुन्द्री सतह देखि करिब १००० मिटर देखि २००० मिटर सम्मको भौगोलिक उचाईमा अवस्थित यस लुन्ग्री गाउ पालिकामा न्यानो समशितोषण हावापानी देखि ठण्डा समशितोषण सम्मको हावापानी पाइन्छ |
यस गाउँपालिकाको सरदर तापक्रम न्यूनतम -५० से. देखि अधिकतम ३२० से. सम्म पुग्दछ |श्रवन र भद्र महिनामा बढी वर्षा हुन्छ भने हिउदमा अति चिसो हुने, तुषारो पर्ने र जनजिवन कस्टकर हुने गर्दछ | यस गाउँपालिकामा मगर र क्षेत्री समुदायको बसोबासको बाहुल्यता भएपनि बहुसंख्यक जनताले नेपाली भाषा बोल्ने तथा मगर रहन सहनलाई अपनाएको देखिन्छ | यहाका क्षेत्रीहरुले (बुढापाखाहरुले) मगर समुदायको भेषभुषा अंगालेको पाइन्छ| मगर समुदायको भेषभुषा विश्वमै दुर्लभ र राम्रो रहेको छ| क्षेत्री तथा मगर समुदायका बुढापाखाहरुले शिरमा टोपी, कम्मरमा पटुका साथै महिलाहरुले मखमली चोली,गुन्यू,गादा,पहेलो पटुकी,गलामा हरियो,पहेलो पोते,मुगामाला चौआनी(चादीको),नाडीमा बाला आदि भेषभुषा अंगालेको पाइन्छ |
केन्द्रः साविक बडाचौर गा.वि.स.
जनसङ्ख्याः २६३२५
क्षेत्रफलः १३५.२३ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ७
|
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
|
१ |
पाङ |
१-९ |
|
|
|
२ |
सिर्प |
१,२,४,६,८ |
|
|
|
३ |
सिर्प |
३,५,७ |
|
|
|
४ |
बडाचौर |
१-३,७ |
|
|
| सिर्प |
९ |
|
||
|
५ |
बडाचौर |
४-६,८,९ |
|
|
|
६ |
गुम्चाल |
१-९ |
|
|
|
७ |
हार्जङ |
१-९ |
|
७. नामः गंगादेव गाउँपालिका (सुकिदह)
संघिय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालको लुम्बिनी प्रदेश अन्र्तगत रोल्पा जिल्लाको १० वटा स्थानिय तह मध्येको गंगा देव गाँउपालिका पनि एक हो । देश र जनताका लागि वलिदान गर्ने शहिद गंगा र देव को नाम बाट यो गाउँपालिकाको नामाकरण गरिएको हो । यस गाँउपालिकाको केन्द्र सानाडाँडामा रहेको छ । यस गाँउपालिका रोल्पा जिल्ला सदरमुकाम देखी करिव ६५ कि.मि. उत्तर पश्चिम भागमा अवस्थित रहेको छ । साबिकका चारवटा गाबिस ( ओत, जिनावाङ, पाखानी, राँक ) लाई मिलाइएर बनाएको हो । यस गाँउपालिकाको क्षेत्रफल १२४.३८… वर्ग कि.मि. र जनसंख्या २१५०३ रहेको छ । साविकका ४ वटा गाँउ विकास समितिहरु मिलाइएर वनेको यस गंगा देव गाँउपालिकाको सिमाना पूर्वमा माडि, परिवर्तन गाउँपालिका, पश्चिममा सल्यान बागचौर न.पा छत्रेश्वरी उतरमा रुकुम त्रिवेणी गाउँपालिका,दक्षिणमा र त्रिवेणी माडि,गाउँपालिका रहेका छन ।
समुन्द्री सतह देखी करिव ९०० मिटर देखी २००० मिटर सम्मको भौगोलिक उचाईमा अवस्थित यस गंगा देव गाँउपालिकामा न्यानो समशितोषण हावापानी देखी ठण्डा समशितोषण सम्मको हावापानी छ भने २८º ४१ु ०३ू उत्तरी अक्षांश र ८०º५६ु ४३ू पूर्वी देशान्तरसम्म फैलिएको छ । गाउपालिकाको अधिकतम तापक्रम जेठ(असारतिर ३८.२ देखि ३१.२ डिग्री सेन्टिग्रेटसम्म र पौष(माघतिर न्यूनतम २.२ देखि अधिकतम २६.४ डिग्री सेन्टिग्रेटसम्म रहेको पाइन्छ । यहाँको औसत वर्षा १८४० मि.मि.सम्म भएको देखिन्छ
भौगोलिक विभाजनअनुसार गंगादेव गाउँपालिका नेपालको रोल्पा जिल्लाको पश्चिम उत्तर भागमा रहेको मध्यमस्तरको आबादी भएको गाउँपालिका हो । यसको कूल क्षेत्रफल १२४.३८ वर्ग किलो मिटर रहेको छ । यो गाउँपालिका भौगोलिक हिसाबले पहाडी भेगमा पर्दछ । । यहाँको हावापानी समशीतोष्ण खालको रहेको छ । भौगोलिक एवम् प्राकृतिक विविधतायुक्त यस गाउँपालिका क्षेत्रले ऐतिहासिक महŒव पनि राख्दछ । पर्यटकीय हिसाबले पनि यो गाउँ अत्यन्तै सुन्दर एवम् मनमोहक देखिन्छ । वि.सं.२०७३ सालमा रोल्पा जिल्लाको पश्चिम उत्तर भागमा पर्ने ४ वटा ओत, जिनावाङ, पाखानी, राँक समेतलाई मिलाएर अहिलेको गंगा देव गाउँपालिका निर्माण गरिएको हो । नव स्थापित यस गाउँपालिकालाई प्रशासनिक दृष्टिकोणबाट ७ वटा वडामा विभाजन गरिएको छ ।
केन्द्रः वडा नं. ५ सानाडाँडा
जनसङ्ख्याः २१५०३
क्षेत्रफलः १२४.३८ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ७
|
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
|
१ |
ओत |
१,२,६,७ |
|
|
|
२ |
जिनावाङ |
१,२,७,८ |
|
|
| ओत |
८,९ |
|
||
|
३ |
जिनावाङ |
३-६,९ |
|
|
|
४ |
पाखापानी |
१,२,७-९ |
|
|
|
५ |
पाखापानी |
३-६ |
|
|
|
६ |
राँक |
१-३,६,७ |
|
|
|
७ |
राँक |
४,५,८,९ |
|
८. नामः सुनछहारी गाउँपालि
संघिय गणतन्त्र राज्य नेपालको ५ नं. प्रदेश अन्तर्गत रोल्पा जिल्लाको १० वटा स्थानिय तह मध्येको सुनछहरी गाँउपालिका पनि एक हो । अति सौन्दर्य मनामोहक प्रसिद्ध सुनछहरी झरनाको नामवाट नामाकरण गरिएको यस गाँउपालिकाको केन्द्र पोवाङमा रहेको छ । डमरु आकारको नक्शाको आकृतिमा रहेको यस गाँउपालिका रोल्पा जिल्ला सदरमुकाम लिवाङ देखी ४८ कि.मि. उत्तरी पुर्व भागमा अवस्थिती रहेको छ । सातवटा वडाहरु रहेका ( सेरम, भित्री गाम, वाहिरी गाम, स्युरी , जैमाकसला , फगाम र जेलवाङ ) यस गाँउपालिकाको क्षेत्रफल २७७.६२ वर्ग कि.मि. र राष्ट्रिय जनगणना २०७८ अनुसार १७२४१ जनसंख्या रहेको छ । साविकका ६ वटा गाउ विकास समितिहरु मिलाइएर वनेको यस सुनछहरी गाँउपालिकाको सिमाना पुर्वमा वाग्लुङ पश्चिममा सुर्वणावर्ती गाँउपालिका ,रोल्पा नगरपालिका उत्तरमा रुकुम वाग्लुङ र दक्षिणमा लुंग्री गाँउपालिका र सुवर्णावर्ती गाँउपालिका रहेका छन ।
केन्द्रः साविक जैमाकसला गा.वि.
जनसङ्ख्याः १७२४१
क्षेत्रफलः २७७.६२ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ७
|
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
|
१ |
सेरम |
१-९ |
|
|
|
२ |
गाम |
४,६,८,९ |
|
|
|
३ |
गाम |
१-३,५,७ |
|
|
|
४ |
सिउरी |
१-९ |
|
|
|
५ |
जैमकसला |
१-९ |
|
|
|
६ |
फगाम |
१-९ |
|
|
|
७ |
जेलवाङ |
१-९ |
|
९. नामः सुनिल स्मृति गाउँपालिका (सुवर्णावती)
संघिय लोकतान्त्रीक गणतन्त्रात्मक राज्य नेपालको ७ वटा प्रदेश मध्ये भौगोलिक, आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतीक विविधतायुक्त लुम्बिनी प्रदेश अन्तर्गत पर्ने रोल्पा जिल्लाको १० वटा स्थानिय तह (१ नगरपालिका, ९ गाउँपालिका) मध्ये पुर्बी रोल्पाको ब्यापारिक नाका समेत रहेको छ यस सुनिल स्मृति गाउँपालिका । यस गाउँपालिकाको पुर्वमा लुङ्री गाउँपालिका र प्युठान जिल्लाको प्युठान नगरपालिका, पश्चिममा रोल्पा नगरपालिका र रुन्टिगढी गाउँपालिका, उत्तरमा सुनछहरी र रोल्पा नगरपालिका र दक्षिणमा प्युठान जिल्ला रहेको छ । साविकका ६ वटा गा वि स समेटी ८ वटा वडामा विभक्त यस गाउँपालिकामा कृषि, पशुपालन, जलविधुत, औधोगिक विकास साथै रयाफ्टिङ, होमस्टे, धार्मिक र युद्ध पर्यटन लगायत पर्यटकिय विकासका प्रशस्त संभावना रहेको छन् । यस गाउँपालिकाको जनसँख्या ३०६१७ (२०७८ को जनगणना अनुसार) रहेको छ ।
केन्द्रः वडा नं. ४ सुलिचौर
जनसङ्ख्याः ३०६१७
क्षेत्रफलः १५६.५५ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः८
|
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
|
१ |
घोडागाउँ |
१-९ |
|
|
|
२ |
खुंग्री |
१-९ |
|
|
|
३ |
मिझिङ |
१-६ |
|
|
|
४ |
मिझिङ |
७-९ |
|
|
|
५ |
गजुल |
२,७-९ |
|
|
| फगाम |
१ |
|
||
|
६ |
गजुल |
१,३-६ |
|
|
|
७ |
तेवाङ |
१-९ |
|
|
|
८ |
अरेश |
१-९ |
|
१०. नामः थबाङ गाउँपा
संघीय गणतन्त्र नेपालको ७ वटा प्रदेश मध्ये लुम्बिनी प्रदेश अन्तर्गत रोल्पा जिल्लाको १ नगरपालिका र ९ वटा गाउँपालिकाहरु मध्यको थबाङ गाउँँपालिका पनि एक हो । पर्यटकीय स्थलको प्रचुर सम्भावना र प्राकृतिक सौन्दर्यले मखमलीको चोलिले सिंगारिएसरी सिंगारिएको यस गाउँँपालिकालाई विभिन्न कालखण्डमा कोरिएको सुनौलो इतिहास तथा यहाँँको भौगोलिक अवस्थितीकाे आधारमा थबाङ गाउँँपालिकाको नामाकरण गरिएको हो, जसमा प्राकृतिक सौन्दर्यले भरिपुर्ण साथै देशकै उच्च पर्यटकिय स्थलकाे रूपमा रहेकाे जलजला क्षेत्रलाई शिरमा सजाएर राखेको छ ।
यस गाउँँपालिका जिल्ला सदरमुकाम देखि २३ कोष टाढा अवस्थित रहेकाे छ, भने यस गाउँपालिकाकाे क्षेत्रफल १९१।०७ व.मी. रहेकाे छ, जसमा २०७८ काे जनगणना अनुसार कुल जनसंख्या १०,८९१ रहेकाे छ । यस गाउँपालिका साविककाे ३ वटा गाविस लार्इ मिलाएर हाल ५ वटा वडाकाे रूपमा संगठित गरी बनेकाे छ । जसमा वडा नं. १ र २ साविककाे थबाङ गा.बि.स. भित्र, वडा नंं. ३ साविकको मिरुल गा.वि.स. भित्र र वडा ४ र ५ साविकको उवा गा.वि.स. भित्र पर्ने गर्दछ ।
केन्द्रः साविक थबाङ गा.वि.स.को
जनसङ्ख्याः १०८५१
क्षेत्रफलः १९१.०७ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ५
|
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
|
१ |
थबाङ |
१-४ |
|
|
|
२ |
थबाङ |
५-९ |
|
|
|
३ |
मिरुल |
१-९ |
|
|
|
४ |
उवा |
३,५,७,८ |
|
|
|
५ |
उवा |
१,२,४,६,९ |
|
श्रोतः सङ्घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालय, जिल्ला समन्वय समिति रोल्पा र जिल्ला प्रशासन कार्यालयरोल्पा। तस्विरः सामाजिक संजाल । यस लेखमा कुनै प्रकारको त्रुटि फेला पार्नु भएमा कृपया सुझाव तथा सल्लाह दिनुहोला । सुझाव तथा सल्लाहको लागी कमेन्ट बक्स अथवा chinari2020@gmail.com मा समर्पक गर्न सक्नुहुनेछ । रोल्पा जिल्लाको कुनै पनि स्थान विशेषको लेख प्रकाशन गर्न चाहानु भएमा पनि सम्पर्क गर्न सक्नुहुनेछ ।