परिचय
विश्व मानचित्रमा पर्वत २८० ००’ १९” देखि २८० २३’ ५९” अक्षांश र ८३० ३३’ ४०” देखि ८३० ४९’३०” देशान्तरमा रहेको छ । यस जिल्लाको सिमानामा पूर्वमा कास्की र स्याङ्जा दक्षिणमा स्याङ्गजा र गुल्मी, पश्चिममा गुल्मी, बाग्लुङ्ग र म्याग्दी, उत्तरमा म्याग्दी जिल्लाहरु पर्दछन् । यस जिल्लाको कूल क्षेत्रफल ४९४ वर्ग कि.मी. रहेको छ ।

उचाईका हिसाबले समुन्द्री सतहबाट ५२० मिटर उचाईमा रहेको सेतीवेणी देखि ३,३०९ मिटर उचाइमा रहेको हम्पालको लेकसम्मको भू–भाग यस जिल्लामा पर्दछ । यस जिल्लाको कूल भूमि ५३६८६.२१ हेक्टरमध्ये वन क्षेत्रले ओगटेको जमिन १९,९९७ हेक्टर, कृषि भूमि २४,१७१ हेक्टर र प्रति जमिन, बुट्यान, भवन, बाटोघाटो, भीरपाखा तथा खोलाले ओगटेको जमिन ९,५१८ हेक्टर रहेको छ ।

पर्वत जिल्लाको कूल कृषि जमिन २४१७१ हे. मध्ये खेत ९०७३ हेक्टर, जस मध्ये बाह्रै महिना सिंचाई हुने ६,४२० हे. र मौसमी सिंचाई हुने २६६६ हे. छ भने पाखोबारी १५,०९८ हे. रहेको छ । राजनैतिक विभाजन अनुसार पर्वत जिल्लालाई १ प्रतिनिधी सभा निर्वाचन क्षेत्र, २ प्रदेश सभा निर्वाचन क्षेत्र, २ नगरपालिका, ५ गाउँपालिका र ६२ वडामा विभाजन गरिएको छ ।

पर्वत जिल्लाको सदरमुकाम कुस्मा बजार हो भने अन्य प्रमुख बजार क्षेत्रहरुमा वारी वेनी, पातिचौर, डिमुवा, कार्किनेटा, फलेवास, लुँखु, हुवास प्रमुख व्यापारीक केन्द्र रहेका छन् । २०६८ को राष्ट्रिय जनगणनाको तथ्याड्क अनुसार यस जिल्लामा ३१,५२७ घरधुरीमा बसोबास गर्ने ३५७१९ परिवार छन् ।

जिल्लाको कूल जनसंख्या १,४६५९० रहेको छ । जसमध्ये महिला ८१,२८९ र पूरुष ६५,३०१ रहेका छन् । यस तथ्याङ्क अनुसार यस जिल्लामा पुरुषको भन्दा महिलको जनसंख्या बढी देखिन्छ । जसको अनुपात १००:८० (महिलाःपुरुष) रहेको छ । यस जिल्लाको जनसंख्या वृद्धिदर (–)०.७४ देखिन्छ । जनगणना २०६८ को तथ्याड्क अनुसार यस जिल्लाको साक्षरता ७३.८५ प्रतिशत रहेको छ । जस मध्ये पूरुष साक्षरता ८३.४२ र महिला साक्षरता ६६.३८ प्रतिशत रहेको छ ।
निर्वाचन क्षेत्रको विभाजन
प्रतिनिधिसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या १ रहेको छ भने प्रदेशसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या २ रहेको छ।
स्थानियतहको विभाजन
संघिय संरचना अनुसार पर्वत जिल्लाको स्थानियतहको विभाजन साविकका नगर र गा.वि.स. का वडाहरूलाइ समेटेर २ नगरपालिका र ५ वटा गाउँपालिकामा विभाजन गरिएको छ । जसलाइ निम्नानुसार उल्लेख गरिएकाे छ ।
१. नामः कुश्मा नगरपालिका
केन्द्रः साविक कुश्मा नगरपालि
जनसङ्ख्याः ३९६००
क्षेत्रफलः ९३.१८ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः १४
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
कुश्मा |
१-३ |
|
|
२ |
कुश्मा |
४,५ |
|
|
३ |
कुश्मा |
६,७ |
|
|
४ |
कुश्मा |
८ |
|
|
५ |
कुश्मा |
९ |
|
|
६ |
कुश्मा |
१० |
|
|
७ |
कुश्मा |
११ |
|
|
८ |
कुश्मा |
१२ |
|
|
९ |
कुश्मा |
१३,१४ |
|
|
१० |
कुश्मा |
१५,१६ |
|
|
११ |
कुश्मा |
१७,१८ |
|
|
१२ |
ठुलीपोखरी |
१-९ |
|
|
१३ |
खौलालाँकुरी |
१-९ |
|
|
१४ |
आर्थर डाँडाखर्क |
१-९ |
|
|
२. नामः फलेवास नगरपालिका
केन्द्रः साविक खानीगाउँ गा.वि.
जनसङ्ख्याः २४६८७
क्षेत्रफलः ८५.७ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ११
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
कार्किनेटा |
१-९ |
|
|
२ |
थापाठाना |
१-९ |
|
|
३ |
शंकरपोखरी |
१-९ |
|
|
४ |
मुडिकुवा |
१-९ |
|
|
५ |
खानीगाउँ |
१-९ |
|
|
६ |
देविस्थान |
१-९ |
|
|
७ |
लिमिठाना |
१-९ |
|
|
८ |
ठानामौला |
१-९ |
|
|
९ |
भँगरा |
१-९ |
|
|
१० |
कुर्घा |
१-६,९ |
|
|
११ |
पाङराङ |
१-९ |
|
३. नामः जलजला गाउँपालिका
केन्द्रः जलजला-४ लामाखेत
जनसङ्ख्याः २१४५४
क्षेत्रफलः ८२.२६ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ९
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
बाँसखर्क |
१-९ |
|
|
२ |
माझफाँट |
६,८,९ |
|
|
३ |
माझफाँट |
३,७ |
|
|
४ |
माझफाँट |
१,२,४,५ |
|
|
५ |
लेखफाँट |
१-९ |
|
|
६ |
शालिजा |
१-९ |
|
|
७ |
धाईरिङ |
१-९ |
|
|
८ |
नाङ्लिवाङ |
१-९ |
|
|
९ |
बनौं |
१-९ |
|
४. नामः पैयूं गाउँपालिका
केन्द्रः साविक हुवास गा.वि.स.को कार्यालय
जनसङ्ख्याः १५३८१
क्षेत्रफलः ४२.६५ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ७
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
टकलाक |
१-९ |
|
|
२ |
त्रिवेणी |
१-९ |
|
|
३ |
वेउलीवास |
१-९ |
|
|
४ |
हुवास |
१-३,७,८ |
|
|
५ |
हुवास |
४-६,९ |
|
|
६ |
सरौंखोला |
१-९ |
|
|
७ |
भोर्ले |
१-९ |
|
५. नामः महाशिला गाउँपालिका
केन्द्रः साविक बालाकोट गा.वि.स
जनसङ्ख्याः ९८५७
क्षेत्रफलः ४९.३८ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ६
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
होश्राङ्दी |
१-९ |
|
|
२ |
भोक्सिङ |
१-९ |
|
|
३ |
वालाकोट |
१-९ |
|
|
४ |
पाखापानी |
१-९ |
|
|
५ |
कुर्घा |
७,८ |
|
|
लंखुदेउराली |
१-९ |
|
||
६ |
फलामखानी |
१-९ |
|
६. नामः मोदी गाउँपालिका
केन्द्रः मोदी-२ पातिचौर बजार
जनसङ्ख्याः २१२८४
क्षेत्रफलः १४३.६ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ८
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
भुकताङले |
१-९ |
|
|
२ |
देउपुर |
१-९ |
|
|
३ |
देउराली |
१-९ |
|
|
४ |
क्याङ |
१-९ |
|
|
५ |
बाजुङ |
१-९ |
|
|
६ |
तिलाहार |
१-९ |
|
|
७ |
राम्जा देउराली |
१-९ |
|
|
८ |
चित्रे |
१-९ |
|
७. नामः विहादी गाउँपालिका
केन्द्रः साविक वहाकीठाँटी गा.वि.स.को कार्यालय
जनसङ्ख्याः १३४०३
क्षेत्रफलः ४४.८ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ६
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
बाच्छा |
१-९ |
|
|
२ |
वर्राचौर |
१-९ |
|
|
३ |
रानीवारी |
१-९ |
|
|
४ |
वहाकीठाँटी |
१-९ |
|
|
५ |
उरामपोखरा |
१-९ |
|
|
६ |
शालीग्राम |
१-९ |
|
श्रोतः सङ्घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालय, जिल्ला समन्वय समिति पर्वत र जिल्ला प्रशासन कार्यालय पर्वत। यस लेखमा कुनै प्रकारको त्रुटि फेला पार्नु भएमा कृपया सुझाव तथा सल्लाह दिनुहोला । सुझाव तथा सल्लाहको लागी कमेन्ट बक्स अथवा chinari2020@gmail.com मा समर्पक गर्न सक्नुहुनेछ । पर्वत जिल्लाको कुनै पनि स्थान विशेषको लेख प्रकाशन गर्न चाहानु भएमा पनि सम्पर्क गर्न सक्नुहुनेछ ।