डडेलधुरा जिल्ला Dadeldhura District

परिचय

नेपालको सुदुर पश्चिम प्रदेश अन्तरगत पर्ने डडेल्धुरा जिल्ला एउटा सुन्दर जिल्ला हो ।  यस प्रदेशका ९ वटा जिल्ला मध्ये डोटी, अछाम, बैतडी, दार्चुला, बझाङ र बाजुरा जिल्लामा जाने बाटो यहि डडेल्धुरा जिल्ला हुदै जान्छ । सुदुरपश्चिम प्रदेशको Hill Station को रुपमा रहेको तथा माथी उल्लेखित ६ वटै जिल्लाको प्रबेश बिन्दुको रुपमा रहेको डडेल्धुरा जिल्लाको महत्व सुदुरपश्चिम प्रदेशमै बिशेष रहेको छ । डडेल्धुरा नामाकरण गर्नु पहिले वागरकोट-वाघको गूफा), तल्लो खलंगा, मल्लो खलंगा, श्वार खलंगा आदि नामले पूकारिन्थ्यो । डडेल्धुरा नामाकरण कहिले देखि गरियो भन्ने ऐतिहासिक प्रमाण नपाईएता पनि यसको नाम डडेल्धुरा कसरी रहन गयो भन्ने सम्बन्धमा विभिन्न किंवदन्तीहरु पाईन्छन ।

यस सर्न्दभमा यस जिल्लाको नाम यस्को भौगोलिक  वनावटको -अग्ला अग्ला पहाडी श्रृंखला)  आधारमा गरिएको हो भन्ने भनाई केही व्यक्तिहरुको रहेको छ । यहाको स्थानीय भाषामा मेरुदण्डलाई डडाल्नो र अग्लो चूचूरोलाई धूरो भनिने हुझ्दा डडाल्नु जस्तो धुराबाट कालान्तरमा अपभ्रंश भई जनज्रि्रोमा डडेल्धुरा भनिन थालिएको हो ।  यस जिल्लामा रहेका दलिन जस्ता डाडाकंडा, घना जंगल र जाडो भएको कारणले डडेल्धुरा नाम रहन गएको भन्ने अर्को भनाई पनि रहेको छ ।

डडेलधुरा जिल्लाको भौगोलिक अवस्थिती

१५३८ बर्ग कि.मी क्षेत्रफल रहेको यस डडेल्धुरा जिल्लाको पूर्वमा डोटी, पश्चिममा भारतको पिथौरागढ जिल्ला र महाकाली नदी, उत्तरमा वैतडी, दक्षिणमा कैलाली र कन्चनपुर जिल्लासंग सिमाना जोडिएको छ । यो जिल्ला ८०’ १२’’ पूर्व देखि  ८०’ ४७”पूर्व देशान्तरसम्म र २८’ ५९”उत्तर देखि  २९’ २६’’ उत्तर आक्षांससम्म फैलिएको छ भने ४६२ मीटरको उचाई देखि २६३९ मीटर उचाईसम्म भएको भित्रि मधेश चुरे पहाड देखि महाभारतको लेक, घनघस्या, तुषरानी जस्ता नामचलेका लेक यस जिल्लामा रहेका छन ।

भाैगोलीक स्वरुप
यस जिल्लाको दक्षिणि भु–भाग आलिताल गांउपालिका र परशुराम नगरपालिका क्षेत्रमा उष्ण र बाँकी पहाडी भु–भागमा समशितोष्ण हावापानी पाईन्छ । सदरमुकाममा गर्मी याममा ३२ डिग्री सेल्सीयस सम्म  र जाडोयाममा  सुन्य  डिग्री सेल्सीयस सम्म  तापक्रम रहन्छ भने वर्षा याममा १३४३. मि.मि. सम्म वर्षा हुने गर्दछ ।

प्राकृतिक वनावट
जिल्लाको पुर्व सिमानामा सेती नदी, पश्चिम सिमानामा माहाकाली नदी र त्यसका    सहायक खोलाहरुले बनाएका केही समथर भूभाग र चुरे पहाड  बाहेक अन्य सबै पहाडी तथा भित्री मधेश मा पर्ने यस जिल्लालाई प्राकृतिक वनावटकोे आधारमा ३ भागमा बाँड्न सकिन्छ।

१. भित्री मधेश    २. मध्य पहाडी प्रदेश     ३. लेकाली प्रदेश

डडेलधुरा जिल्लामा रहेका प्राकृतिक सम्पदाहरू

प्रमुख नदिनालाहरु
यहाको प्रमुख नदिनालाहरुमा महाकाली र सेती हुन । तर यी नदीहरु जिल्लाको आर्थिक बिकासको दृष्टिकोणले त्यति उपयोगी मानिदैनन् । अन्य सहायक खोलाहरुमा रंगुन, रडुवा, पन्तुरा, रुपाली गाड, घटाल, सुर्नायाँ, रुवाखोला, सकायल, तिलाडीगाड, दोगाड, आरा, सिर्ष, कलेना, लोपा, सिराड, सादनी, ठूलिगाड, डोटीगाड आदि मूख्य पर्दछन ।

वन जंगल
कूल भु–भागको लगभग ७५ प्रतिशत वनजंगलले ढाकीएको यस जिल्लाको दक्षिणी भेगमा उष्ण सदाबहार सल्ला, साल, सिसम जस्ता वृक्षहरु भरीभराउ भई हरियाली तथा प्राकृतिक दृष्टिकोणले सुसम्पन्न वनजंगल छन भने उच्च पहाडी भेगमा समशितोष्ण कोणधारी वनजंगलले सजिसजाउ छन । यस जिल्लामा रहेको वनको क्षेत्रफल निम्नानुसार रहेको छ ।

• कूल बन क्षेत्र         १,१४,७३६.५० हेक्टर
• सरकारी वन क्षेत्र    ९७,८४६.२० हेक्टर
• सामुदायिक वन     १६,८९.४१ हेक्टर

बन्य जन्तु
यस जिल्लामा पाईने प्रमूख बन्य जन्तुहरुमा बाघ, चितुवा, भालु, घोरल, थार, जरायो, दुम्सी, रतुवा, बादर,    स्याल, लंगुर, बदेल आदि हुन् ।

झरना र तालहरू
यस जिल्लाको विशेष उल्लेखनिय ताल तथा झरनाहरुमा आलिताल गांउपालिकामा रहेको ३०० मिटर लम्वाई ८० मीटर चौडाई २० मीटर गहिराई भएको आलिताल र बोडापाथी पर्दछन । भागेश्वर गांउपालिका अन्तरगत साहिलको झरना, आलिताल गांउपालिकाकै कुमोडगाड झरना आदि उल्लेखनीय छन ।

डडेलधुरा जिल्लामा रहेका महत्वपूर्ण धार्मिक तथा ऐतिहासिक स्थलहरु

घटाल थान, पर्शुराम मन्दिर, उग्रतारा मन्दिर, भागेश्वर मन्दिर, डागेश्वरी मन्दिर, समैजि मन्दिर, असीग्राम मन्दिर, गन्यापधुरा, सहश्रलिङ्ग आदि जिल्लामा रहेका महत्वपुर्ण धार्मिक स्थलहरू हुन भने अजयमेरु गाउपालिका अन्तरगत पर्ने अजयमेरुकोट तथा अमरगढी नगरपालिका स्थित अमरगढी किल्ला यस जिल्लाको प्रमूख ऐतिहासिक स्थलको रुपमा प्रसिद्ध छन ।

डडेलधुरा जिल्लाको सामाजिक अवस्था

यस जिल्लामा विभिन्न जनजाति सम्प्रदायका मानिसहरुले बसोबास गरेको भएतापनि धार्मिक विषयलाई लिएर कुनै पनि सम्प्रदाय विच विवाद उठेको घटना भने कहिँ कतैबाट पाइदैन । यस जिल्लामा हिन्दू्हरुको बाहुल्यता भएतापनि हिन्दूबाहेक अन्य विभिन्न जाति तथा धर्मका मानिसहरुले समेत बासोबास गर्दै आएका छन । जुन यस प्रकार छन ।
(क) हिन्दू         ९९.७२ प्रतिशत  (ख) बौद          ०.१५ प्रतिशत
(ग) मुस्लीम       ०.२ प्रतिशत       (घ) जैन           ०.२ प्रतिशत
(ङ) क्रिष्चीएन   ०.७ प्रतिशत      (च) अन्य         ०.२ प्रतिशत

 

डडेलधुरा जिल्लाको  निर्वाचन क्षेत्रको विभाजन

प्रतिनिधिसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या १ रहेको छ भने प्रदेशसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या २ रहेको छ।

डडेलधुरा जिल्लाको स्थानियतहको विभाजन

संघिय संरचना अनुसार डडेलधुरा  जिल्लाको स्थानियतहको विभाजन साविकका नगर र गा.वि.स. का वडाहरूलाइ समेटेर  २ नगरपालिका र ५ वटा गाउँपालिकामा विभाजन गरिएको छ । जसलाइ निम्नानुसार उल्लेख गरिएकाे छ ।

१.    नामः अमरगढी नगरपालिका

केन्द्रः साविक अमरगढी नगरपालिकाको कार्यालय

जनसङ्ख्याः २१२४५ (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः १३९.३३ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ११

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	अमरगढी	१
२	अमरगढी	२
३	अमरगढी	३
४	अमरगढी	४
५	अमरगढी	५
६	अमरगढी	६
७	अमरगढी	७
८	अमरगढी	८
९	अमरगढी	९
१०	अमरगढी	१०
११	अमरगढी	११

 २.    नामः  परशुराम नगरपालिका

केन्द्रः साविक परशुराम नगरपालिकाको कार्यालय

जनसङ्ख्याः ३४९८३  (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः ४१४.०७  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः १२

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	परशुराम	१
२	परशुराम	२
३	परशुराम	३
४	परशुराम	४
५	परशुराम	५
६	परशुराम	६
७	परशुराम	७
८	परशुराम	८
९	परशुराम	९
१०	परशुराम	१०
११	परशुराम	११
१२	परशुराम	१२

 ३.    नामः आलिताल गाउँपालिका

केन्द्रः साविक आलिताल गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १८५३१  (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः २९२.८७ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ८

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	गाङ्खेत	८,९
२	गाङ्खेत	१-५
३	गाङ्खेत	६,७
	आलिताल	४
४	आलिताल	१,७
५	आलिताल	२,३
६	आलिताल	८,९
७	आलिताल	६
८	आलिताल	५

४.    नामः भागेश्वर गाउँपालिका

केन्द्रः साविक बगरकोट गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १४१२९  (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः २३३.३८ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ५

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	रुपाल	६-९
२	रुपाल	२-५
३	भागेश्वर	१-९
४	बगरकोट	१-४,७-९
५	बगरकोट	५,६
	रुपाल	१

५.    नामः नवदुर्गा गाउँपालिका

केन्द्रः सपल्ला –  बान्चोरा

जनसङ्ख्याः १९९५७ (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः १४१.८९  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ६

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	कटेली	१-९
२	मणिलेक	१-९
३	नवदुर्गा	१-९
४	बेलापुर	१-६
५	बेलापुर	७-९

 ६.    नामः अजयमेरु गाउँपालिका

केन्द्रः साविक भद्रपुर गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः ७०६६ (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः १४८.९  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ६

वडा नं.	समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	समैजी	१-९
२	अजयमेरु	१-९
३	भद्रपुर	१-९
४	चिपुर	१-९
५	देवलदिव्यपुर	४-९
६	देवलदिव्यपुर	१-३

 ७.    नामः गन्यापधुरा गाउँपालिका

केन्द्रः साविक गणेशपुर गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १५०९३  (२०६८ अनुसार)

क्षेत्रफलः १३५.६५  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ५

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	असीग्राम	१-९
२	गणेशपुर	१-९
३	मष्टामाण्डौ	१-९
४	कैलपालमाण्डौ	५-९
५	कैलपालमाण्डौ	१-४

श्रोतः सङ्‍घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालय, जिल्ला समन्वय समिति डडेलधुरा र जिल्ला प्रशासन कार्यालय डडेलधुरा । तस्विरः सामाजिक संजाल । यस लेखमा कुनै प्रकारको त्रुटि फेला पार्नु भएमा कृपया सुझाव तथा सल्लाह दिनुहोला । सुझाव तथा सल्लाहको लागी  कमेन्ट बक्स अथवा chinari2020@gmail.com मा समर्पक गर्न सक्नुहुनेछ ।  डडेलधुरा जिल्लाको कुनै पनि स्थान विशेषको लेख प्रकाशन गर्न चाहानु भएमा पनि सम्पर्क गर्न सक्नुहुनेछ ।