सुर्खेत जिल्लाको परिचय
संघिय संरचना अनुसार कर्णाली प्रदेशको राजधानीको रुपमा रहेको सुर्खेत जिल्ला नेपालका ७७ जिल्ला मध्यको एक भित्रिमधेशको जिल्ला हो । यो जिल्ला समुद्री सतहबाट १९८ मिटरदेखि २,३६७ मिटरसम्मको उचाईमा रहेको छ । नेपाल र मध्यपश्चिमान्चल विकास क्षेत्रको क्रमश: १.७ र ५.८ प्रतिशत भू-भाग ओगटेको सुर्खेतमा पहाड र तराईको मिश्रित खालको धरातिलय बनोट र हावापानी देख्न सकिन्छ । यो जिल्लाको पुर्व-पश्चिम अधिकतम लम्बाई ११५ कि.मि. र उत्तर-दक्षिण अधिकतम चौडाई ३७ कि.मि. रहेको छ । सुर्खेत जिल्लाको सदरमुकाम वीरेन्द्गनर हो । वीरेन्द्गनगर नगरपालिकाको सदरमुकामको रुपमा स्थापना वि.स.२०३३ साल मा भएको थियो ।

नेपालको राजधानी देखि लगभग ६०० कि.मी. उत्तर पश्चिममा र समुी सतह देखि लगभग ६६५ मी. उचाईमा अवस्थित यो न.पा.को उत्तरमा महाभारत पर्बतको रानीमत्ता, रातानाङ्ला र दक्षिणमा चुरे पहाडको हर्रे, देउरालीका सुदर पहाडले घेरिएको कचौरा आकारमा दक्षिण तर्फ ढल्किएको सानो, न धेरै जाडो हुने न धेरै गर्मि हुने सुन्दर उपत्यका हो । हाल १६ वटा वडामा विभाजित वीरेन्द्गनर नगरपालिका नेपालका ३६ वटा पुराना न.पा.मध्ये एक हो । बाह्र बण्डाल अठार खण्डालको नामले परिचित यो सुर्खेत जिल्ला वि.स. २०१६ साल अघि दैलेख जिल्ला अन्तरगत रहेको थियो ।

नेपाल राज्यलाई १४ अचल ७५ जिल्लाको प्रशासिनक विभाजन पश्चात १७ वटा तत्कालीन गाँउ पंचायत र यसको जम्मा क्षेत्रफल ९५४ बर्गमिल रहने गरि घोषणा गरिएको यस जिल्लाको समय-समयमा सिमाना थपघट हुदै हाल यसको जम्मा क्षेत्रफल २,४५१ वर्ग कि. मी. रहेको छ भने ४ वटा गाँउपालिका र ५ वटा नगरपालिकाहरु रहेका छन् । यस जिल्लाको पूर्वमा भेरी र पश्चिममा कर्णाली नदी पर्दछन् । यो जिल्लाको उत्तरपूर्वमा महाभारत श्रृङ्खला र दक्षिण पश्चिममा चुरे पर्बत पर्दछन् भने कही बेसी कही पहाडी क्षेत्र रहेको यसको पूर्ब मालारानी गा.वि.स. देखी पश्चिम लगामसम्म लम्बिएको यसको भु-वनोट झट्ट हेर्दा लगभग इट्टा आकारको छ । यस जिल्लाको पुरानो नाम दोभानचौर हो ।

सुर्खेत जिल्लाको भाैगोलीक अवस्थिती
भौगोलिक दृष्टिकोणले सुर्खेत जिल्लालाई ३ भागमा विभाजन गर्न सकिन्छ । जसमा जिल्लाको उत्तरी भागमा महाभारत श्रृङ्खला रहेको छ । महाभारत श्रृङ्खला भित्र सुर्खेत जिल्लाको १,००० देखि २,३६७ मिटर उचाई सम्मको करिब ४३ प्रतिशत भु-भाग रहेको छ । यस जिल्लाको साविककाे लेखगाँउ, जर्वुटा, नेटा, अवलचिङ्ग, पाम्का, मटेला, रजेना, गर्पन, राकम, काप्रिचौर, छाप्रे, लेखफर्सा, गुमी, रानीवास गाँउ विकास सिमित पर्दछन् । दोश्रो भौगोलिक क्षेत्र अन्तर्गत मध्य मैदानी उपत्यका तथा पहाडी क्षेत्र रहेको छ । यस क्षेत्रले जिल्लाको लगभग ४२ प्रतिशत भू-भाग ओगटेको छ ।

यो भू -भाग जिल्लाको मध्य भागमा समुद्र सतहबाट लगभग २५०देखि १,००० मिटरसम्मको उचाइमा पर्दछ । साविकका दशरथपुर, लेखफर्सा, गुमी, रामघाट, मेहेलकुना, मैनतडा, घुमखहरे, साहारे, वीरेन्द्गनर, लाटीकोईली, छिन्चु, उत्तरगंगा, कुनाथरी, घाटगाँउ, बाबियाचौर, सालकोट, गुटु, विध्यापुर, कयाण गा.वि.स.हरु आदिका धेरैजसो भूभाग यस क्षेत्रमा पर्दछन् । तेश्रो भौगोलिक क्षेत्र अन्तरगत चुरीया श्रृङ्खला पर्दछ । सुर्खेत जिल्लाको दक्षिण भागमा अवस्थित १००० देखि १५०० मिटर सम्मको उचाईमा रहेको यस क्षेत्रले जिल्लाको लगभग १३ प्रतिशत भू-भाग ओगटेको छ । यस भू-क्षेत्र भित्र साविकका लेखपराजुल, तातापानी, हरिहरपुर तथा छिचु गा.वि.स.हरु र वीरेन्द्रगर नगरपालिको केही क्षेत्र पर्दछन् ।

सुर्खेत जिल्लाको जिल्लाको निर्वाचन क्षेत्रको विभाजन
प्रतिनिधिसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या २ रहेको छ भने प्रदेशसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या ४ रहेको छ।
सुर्खेत जिल्लाको स्थानियतहको विभाजन
संघिय संरचना अनुसार सुर्खेत जिल्लाको स्थानियतहको विभाजन साविकका नगर र गा.वि.स. का वडाहरूलाइ समेटेर ५ नगरपालिका र ४ वटा गाउँपालिकामा विभाजन गरिएको छ । जसलाइ निम्नानुसार उल्लेख गरिएकाे छ ।
१. नामः बीरेन्द्रनगर नगरपा
केन्द्रः साविक बीरेन्द्रनगर नग
जनसङ्ख्याः १००४५८
क्षेत्रफलः २४५.०६ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः १६
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
बीरेन्द्रनगर |
१,२ |
|
|
२ |
बीरेन्द्रनगर |
१९,२०,२५ |
|
|
३ |
बीरेन्द्रनगर |
१८ |
|
|
४ |
बीरेन्द्रनगर |
३,४ |
|
|
५ |
बीरेन्द्रनगर |
५ |
|
|
६ |
बीरेन्द्रनगर |
६ |
|
|
७ |
बीरेन्द्रनगर |
७,८ |
|
|
८ |
बीरेन्द्रनगर |
९,१० |
|
|
९ |
बीरेन्द्रनगर |
१५,१७ |
|
|
१० |
बीरेन्द्रनगर |
१४,१६ |
|
|
११ |
बीरेन्द्रनगर |
१३,२१ |
|
|
१२ |
बीरेन्द्रनगर |
११,१२ |
|
|
१३ |
बीरेन्द्रनगर |
२२-२४ |
|
|
१४ |
गढी |
१-९ |
|
|
१५ |
रतु |
१-९ |
|
|
१६ |
गर्पन |
१-९ |
|
|
२. नामः भेरीगंगा नगरपालि
केन्द्रः साविक भेरीगंगा नगरपा
जनसङ्ख्याः ४१४०७
क्षेत्रफलः २५६.२ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः १३
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
लेखपराजुल |
१,२ |
|
|
२ |
लेखपराजुल |
३-६ |
|
|
३ |
लेखपराजुल |
७-९ |
|
|
४ |
भेरीगंगा |
९,१० |
|
|
५ |
भेरीगंगा |
८ |
|
|
६ |
भेरीगंगा |
१,४ |
|
|
७ |
भेरीगंगा |
५ |
|
|
८ |
भेरीगंगा |
६,७ |
|
|
९ |
भेरीगंगा |
२,३ |
|
|
१० |
भेरीगंगा |
१२ |
|
|
११ |
भेरीगंगा |
१३,१४ |
|
|
१२ |
भेरीगंगा |
११ |
|
|
१३ |
भेरीगंगा |
१५,१६ |
|
३. नामः गर्भाकोट नगरपालि
केन्द्रः साविक शुभाघाट नगरपालि
जनसङ्ख्याः ४३७६५
क्षेत्रफलः २२८.६२ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः १४
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
मालारानी |
१-५ |
|
|
२ |
मालारानी |
६-९ |
|
|
३ |
धारापानी |
१-९ |
|
|
४ |
सहारे |
४-६ |
|
|
५ |
सहारे |
१-३ |
|
|
६ |
शुभाघाट |
१५,१६ |
|
|
७ |
शुभाघाट |
१३,१४ |
|
|
८ |
शुभाघाट |
११,१२ |
|
|
९ |
सहारे |
७-९ |
|
|
१० |
शुभाघाट |
३ |
|
|
११ |
शुभाघाट |
१,२ |
|
|
१२ |
शुभाघाट |
४-६ |
|
|
१३ |
शुभाघाट |
७,८ |
|
|
१४ |
शुभाघाट |
९,१० |
|
४. नामः पञ्चपुरी नगरपालि
केन्द्रः साविक बाबियचौर गा.वि.
जनसङ्ख्याः ३२२३१
क्षेत्रफलः ३२९.९ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ११
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
सालकोट |
१-३ |
|
|
२ |
सालकोट |
४-५ |
|
|
३ |
सालकोट |
६-९ |
|
|
४ |
बाबियाचौर |
६,७,९ |
|
|
५ |
बाबियाचौर |
१-३ |
|
|
६ |
बाबियाचौर |
४,५,८ |
|
|
७ |
छाप्रे |
१-९ |
|
|
८ |
विद्यापुर |
५-८ |
|
|
९ |
विद्यापुर |
१-४,९ |
|
|
१० |
तातापानी |
६-९ |
|
|
११ |
तातापानी |
१-५ |
|
५. नामः लेकबेशी नगरपालिका
केन्द्रः साविक कल्याण गा.वि.स.
जनसङ्ख्याः ३०२९५
क्षेत्रफलः १८०.९२ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः १०
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
लेखफर्सा |
५-८ |
|
|
२ |
लेखफर्सा |
१-४,९ |
|
|
३ |
दशरथपुर |
१-४ |
|
|
४ |
दशरथपुर |
५-९ |
|
|
५ |
नेटा |
१-९ |
|
|
६ |
कल्याण |
१-५ |
|
|
७ |
कल्याण |
६-९ |
|
|
८ |
साटाखानी |
८,९ |
|
|
९ |
साटाखानी |
५-७ |
|
|
१० |
साटाखानी |
१-४ |
|
६. नामः चौकुने गाउँपालिका
केन्द्रः साविक गुटु गा.वि.स.को
जनसङ्ख्याः २५२४०
क्षेत्रफलः३८१.०१ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः १०
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
लगाम |
३-६ |
|
|
२ |
लगाम |
१,२,७-९ |
|
|
३ |
बेतान |
१-९ |
|
|
४ |
बिजौरा |
१,२,७-९ |
|
|
५ |
बिजौरा |
३-६ |
|
|
६ |
गुटु |
१-४ |
|
|
७ |
गुटु |
५-७ |
|
|
८ |
गुटु |
८,९ |
|
|
९ |
घाटगाउँ |
५,७-९ |
|
|
१० |
घाटगाउँ |
१-४,६ |
|
७. नामः बराहताल गाउँपालि
केन्द्रः साविक कुनाथरी गा.वि.स
जनसङ्ख्याः २६८०२
क्षेत्रफलः ४५५.०९ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः १०
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
हरिहरपुर |
१-३,८,९ |
|
|
२ |
हरिहरपुर |
४-७ |
|
|
३ |
तरङ्गा |
१,२,७-९ |
|
|
४ |
तरङ्गा |
३-६ |
|
|
५ |
कुनाथरी |
१-४ |
|
|
६ |
पोखरीडाँडा |
३-५ |
|
|
७ |
पोखरीडाँडा |
१,२,६-९ |
|
|
८ |
कुनाथरी |
५-९ |
|
|
९ |
लेखगाउँ |
१,२,८,९ |
|
|
१० |
लेखगाउँ |
३-७ |
|
८. नामः चिङ्गाड गाउँपालि
केन्द्रः साविक अवलचिङ गा.वि.स.
जनसङ्ख्याः १७२७५
क्षेत्रफलः १७०.१९ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ६
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
रजेना |
१-९ |
|
|
२ |
रानीवास |
१-९ |
|
|
३ |
मटेला |
६-९ |
|
|
४ |
मटेला |
१-५ |
|
|
५ |
अवलचिङ |
१-९ |
|
|
६ |
पाम्का |
१-९ |
|
९. नामः सिम्ता गाउँपालि
केन्द्रः साविक बजेडीचौर गा.वि.
जनसङ्ख्याः २५८४५
क्षेत्रफलः २४१.६४ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ९
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
घोरेटा |
१-९ |
|
|
२ |
काफलकोट |
१-९ |
|
|
३ |
अग्रीगाउँ |
१-९ |
|
|
४ |
बजेडीचौर |
५-९ |
|
|
५ |
बजेडीचौर |
१-४ |
|
|
६ |
राकम |
१-९ |
|
|
७ |
काप्रिचौर |
१-९ |
|
|
८ |
डाँडाखालि |
१-९ |
|
|
९ |
खानीखोला |
१-९ |
|
श्रोतः सङ्घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालय, जिल्ला समन्वय समिति सुर्खेत र जिल्ला प्रशासन कार्यालय सुर्खेत। तस्विरः सामाजिक संजाल । यस लेखमा कुनै प्रकारको त्रुटि फेला पार्नु भएमा कृपया सुझाव तथा सल्लाह दिनुहोला । सुझाव तथा सल्लाहको लागी कमेन्ट बक्स अथवा chinari2020@gmail.com मा समर्पक गर्न सक्नुहुनेछ । सुर्खेत जिल्लाको कुनै पनि स्थान विशेषको लेख प्रकाशन गर्न चाहानु भएमा पनि सम्पर्क गर्न सक्नुहुनेछ ।