सुर्खेत जिल्ला Surkhet District

सुर्खेत जिल्लाको परिचय

संघिय संरचना अनुसार कर्णाली प्रदेशको राजधानीको रुपमा रहेको  सुर्खेत जिल्ला  नेपालका ७७ जिल्ला मध्यको एक भित्रिमधेशको जिल्ला हो । यो जिल्ला समुद्री सतहबाट १९८ मिटरदेखि २,३६७ मिटरसम्मको उचाईमा रहेको छ । नेपाल र मध्यपश्चिमान्चल विकास क्षेत्रको क्रमश: १.७ र ५.८ प्रतिशत भू-भाग ओगटेको सुर्खेतमा पहाड र तराईको मिश्रित खालको धरातिलय बनोट र हावापानी देख्न सकिन्छ । यो जिल्लाको पुर्व-पश्चिम अधिकतम लम्बाई ११५ कि.मि. र उत्तर-दक्षिण अधिकतम चौडाई ३७ कि.मि. रहेको छ । सुर्खेत जिल्लाको सदरमुकाम वीरेन्द्गनर हो । वीरेन्द्गनगर नगरपालिकाको सदरमुकामको रुपमा स्थापना वि.स.२०३३ साल मा भएको थियो  ।

नेपालको  राजधानी देखि लगभग ६०० कि.मी.  उत्तर पश्चिममा र समुी सतह देखि लगभग ६६५  मी. उचाईमा अवस्थित यो न.पा.को उत्तरमा महाभारत पर्बतको रानीमत्ता, रातानाङ्ला र दक्षिणमा चुरे पहाडको हर्रे, देउरालीका सुदर पहाडले घेरिएको कचौरा आकारमा दक्षिण तर्फ ढल्किएको सानो, न धेरै जाडो हुने न धेरै गर्मि हुने सुन्दर उपत्यका हो  । हाल १६ वटा वडामा विभाजित वीरेन्द्गनर नगरपालिका  नेपालका ३६ वटा पुराना न.पा.मध्ये एक हो । बाह्र बण्डाल अठार खण्डालको नामले परिचित यो सुर्खेत जिल्ला वि.स. २०१६ साल अघि  दैलेख जिल्ला अन्तरगत रहेको थियो ।

नेपाल राज्यलाई १४ अचल ७५ जिल्लाको प्रशासिनक विभाजन पश्चात १७ वटा तत्कालीन गाँउ पंचायत र यसको जम्मा क्षेत्रफल ९५४ बर्गमिल रहने गरि घोषणा गरिएको यस जिल्लाको समय-समयमा सिमाना थपघट हुदै हाल यसको जम्मा क्षेत्रफल २,४५१ वर्ग कि. मी. रहेको छ भने ४ वटा गाँउपालिका   र ५ वटा नगरपालिकाहरु  रहेका छन् । यस जिल्लाको पूर्वमा भेरी र पश्चिममा कर्णाली नदी पर्दछन्  । यो जिल्लाको उत्तरपूर्वमा महाभारत श्रृङ्खला र दक्षिण पश्चिममा चुरे पर्बत पर्दछन्  भने कही बेसी कही पहाडी क्षेत्र रहेको यसको पूर्ब मालारानी गा.वि.स. देखी पश्चिम लगामसम्म लम्बिएको यसको भु-वनोट झट्ट हेर्दा लगभग इट्टा आकारको छ । यस जिल्लाको पुरानो नाम दोभानचौर हो ।

सुर्खेत जिल्लाको भाैगोलीक अवस्थिती

भौगोलिक दृष्टिकोणले सुर्खेत जिल्लालाई  ३ भागमा  विभाजन गर्न सकिन्छ । जसमा जिल्लाको उत्तरी भागमा महाभारत श्रृङ्खला रहेको छ ।  महाभारत श्रृङ्खला भित्र सुर्खेत जिल्लाको १,००० देखि २,३६७ मिटर उचाई सम्मको करिब  ४३ प्रतिशत भु-भाग रहेको छ ।   यस जिल्लाको साविककाे लेखगाँउ, जर्वुटा, नेटा, अवलचिङ्ग, पाम्का, मटेला, रजेना, गर्पन, राकम, काप्रिचौर, छाप्रे, लेखफर्सा, गुमी, रानीवास गाँउ विकास सिमित पर्दछन्  ।  दोश्रो भौगोलिक क्षेत्र अन्तर्गत मध्य मैदानी उपत्यका तथा पहाडी क्षेत्र रहेको छ । यस क्षेत्रले जिल्लाको लगभग ४२ प्रतिशत भू-भाग ओगटेको छ ।

यो भू -भाग जिल्लाको मध्य भागमा समुद्र सतहबाट लगभग २५०देखि १,००० मिटरसम्मको उचाइमा पर्दछ ।  साविकका दशरथपुर, लेखफर्सा, गुमी, रामघाट, मेहेलकुना, मैनतडा, घुमखहरे, साहारे, वीरेन्द्गनर, लाटीकोईली, छिन्चु, उत्तरगंगा, कुनाथरी, घाटगाँउ, बाबियाचौर, सालकोट, गुटु, विध्यापुर, कयाण गा.वि.स.हरु आदिका धेरैजसो भूभाग यस क्षेत्रमा पर्दछन्  । तेश्रो भौगोलिक क्षेत्र अन्तरगत चुरीया श्रृङ्खला पर्दछ । सुर्खेत जिल्लाको दक्षिण भागमा अवस्थित १००० देखि १५०० मिटर सम्मको उचाईमा रहेको यस क्षेत्रले जिल्लाको लगभग १३ प्रतिशत भू-भाग ओगटेको छ । यस भू-क्षेत्र भित्र साविकका लेखपराजुल, तातापानी, हरिहरपुर तथा छिचु गा.वि.स.हरु र  वीरेन्द्रगर नगरपालिको केही क्षेत्र पर्दछन्  ।

सुर्खेत जिल्लाको जिल्लाको निर्वाचन क्षेत्रको विभाजन

प्रतिनिधिसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या २ रहेको छ भने प्रदेशसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या ४ रहेको छ।

सुर्खेत जिल्लाको स्थानियतहको विभाजन

संघिय संरचना अनुसार सुर्खेत  जिल्लाको स्थानियतहको विभाजन साविकका नगर र गा.वि.स. का वडाहरूलाइ समेटेर   ५ नगरपालिका र ४ वटा गाउँपालिकामा विभाजन गरिएको छ । जसलाइ निम्नानुसार उल्लेख गरिएकाे छ ।

१.      नामः बीरेन्द्रनगर नगरपालिका

केन्द्रः साविक बीरेन्द्रनगर नगरपालिकाको कार्यालय

जनसङ्ख्याः १००४५८

क्षेत्रफलः २४५.०६  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः १६

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	बीरेन्द्रनगर	१,२
२	बीरेन्द्रनगर	१९,२०,२५
३	बीरेन्द्रनगर	१८
४	बीरेन्द्रनगर	३,४
५	बीरेन्द्रनगर	५
६	बीरेन्द्रनगर	६
७	बीरेन्द्रनगर	७,८
८	बीरेन्द्रनगर	९,१०
९	बीरेन्द्रनगर	१५,१७
१०	बीरेन्द्रनगर	१४,१६
११	बीरेन्द्रनगर	१३,२१
१२	बीरेन्द्रनगर	११,१२
१३	बीरेन्द्रनगर	२२-२४
१४	गढी	१-९
१५	रतु	१-९
१६	गर्पन	१-९

 २.      नामः भेरीगंगा नगरपालिका

केन्द्रः साविक भेरीगंगा नगरपालिकाको कार्यालय

जनसङ्ख्याः ४१४०७

क्षेत्रफलः २५६.२  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः १३

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	लेखपराजुल	१,२
२	लेखपराजुल	३-६
३	लेखपराजुल	७-९
४	भेरीगंगा	९,१०
५	भेरीगंगा	८
६	भेरीगंगा	१,४
७	भेरीगंगा	५
८	भेरीगंगा	६,७
९	भेरीगंगा	२,३
१०	भेरीगंगा	१२
११	भेरीगंगा	१३,१४
१२	भेरीगंगा	११
१३	भेरीगंगा	१५,१६

 ३.      नामः गर्भाकोट नगरपालिका

केन्द्रः साविक शुभाघाट नगरपालिकाको कार्यालय

जनसङ्ख्याः ४३७६५

क्षेत्रफलः  २२८.६२ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः १४

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	मालारानी	१-५
२	मालारानी	६-९
३	धारापानी	१-९
४	सहारे	४-६
५	सहारे	१-३
६	शुभाघाट	१५,१६
७	शुभाघाट	१३,१४
८	शुभाघाट	११,१२
९	सहारे	७-९
१०	शुभाघाट	३
११	शुभाघाट	१,२
१२	शुभाघाट	४-६
१३	शुभाघाट	७,८
१४	शुभाघाट	९,१०

 ४.      नामः पञ्चपुरी नगरपालिका

केन्द्रः साविक बाबियचौर गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः  ३२२३१

क्षेत्रफलः ३२९.९  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ११

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	सालकोट	१-३
२	सालकोट	४-५
३	सालकोट	६-९
४	बाबियाचौर	६,७,९
५	बाबियाचौर	१-३
६	बाबियाचौर	४,५,८
७	छाप्रे	१-९
८	विद्यापुर	५-८
९	विद्यापुर	१-४,९
१०	तातापानी	६-९
११	तातापानी	१-५

 ५.      नामः लेकबेशी नगरपालिका

केन्द्रः साविक कल्याण गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः ३०२९५

क्षेत्रफलः १८०.९२ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः १०

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	लेखफर्सा	५-८
२	लेखफर्सा	१-४,९
३	दशरथपुर	१-४
४	दशरथपुर	५-९
५	नेटा	१-९
६	कल्याण	१-५
७	कल्याण	६-९
८	साटाखानी	८,९
९	साटाखानी	५-७
१०	साटाखानी	१-४

 ६.      नामः चौकुने गाउँपालिका

केन्द्रः साविक गुटु गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः २५२४०

क्षेत्रफलः३८१.०१   (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः १०

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	लगाम	३-६
२	लगाम	१,२,७-९
३	बेतान	१-९
४	बिजौरा	१,२,७-९
५	बिजौरा	३-६
६	गुटु	१-४
७	गुटु	५-७
८	गुटु	८,९
९	घाटगाउँ	५,७-९
१०	घाटगाउँ	१-४,६

 ७.      नामः  बराहताल गाउँपालिका

केन्द्रः साविक कुनाथरी गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः २६८०२

क्षेत्रफलः ४५५.०९  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः १०

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	हरिहरपुर	१-३,८,९
२	हरिहरपुर	४-७
३	तरङ्गा	१,२,७-९
४	तरङ्गा	३-६
५	कुनाथरी	१-४
६	पोखरीडाँडा	३-५
७	पोखरीडाँडा	१,२,६-९
८	कुनाथरी	५-९
९	लेखगाउँ	१,२,८,९
१०	लेखगाउँ	३-७

 ८.      नामः  चिङ्गाड गाउँपालिका

केन्द्रः साविक अवलचिङ गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १७२७५

क्षेत्रफलः १७०.१९  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ६

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	रजेना	१-९
२	रानीवास	१-९
३	मटेला	६-९
४	मटेला	१-५
५	अवलचिङ	१-९
६	पाम्का	१-९

 ९.      नामः  सिम्ता गाउँपालिका

केन्द्रः साविक बजेडीचौर गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः २५८४५

क्षेत्रफलः २४१.६४  (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ९

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	घोरेटा	१-९
२	काफलकोट	१-९
३	अग्रीगाउँ	१-९
४	बजेडीचौर	५-९
५	बजेडीचौर	१-४
६	राकम	१-९
७	काप्रिचौर	१-९
८	डाँडाखालि	१-९
९	खानीखोला	१-९

श्रोतः सङ्‍घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालय, जिल्ला समन्वय समिति सुर्खेत र जिल्ला प्रशासन कार्यालय सुर्खेत। तस्विरः सामाजिक संजाल । यस लेखमा कुनै प्रकारको त्रुटि फेला पार्नु भएमा कृपया सुझाव तथा सल्लाह दिनुहोला । सुझाव तथा सल्लाहको लागी  कमेन्ट बक्स अथवा chinari2020@gmail.com मा समर्पक गर्न सक्नुहुनेछ । सुर्खेत  जिल्लाको कुनै पनि स्थान विशेषको लेख प्रकाशन गर्न चाहानु भएमा पनि सम्पर्क गर्न सक्नुहुनेछ ।