परिचय
सल्यान जिल्ला कर्णाली प्रदेश अन्तर्गत महाभारत श्रङ्खलाको मध्य भागमा अवस्थित एक जिल्ला हो । यो जिल्ला प्राक्रितिक सम्पदा, तथा धार्मिक स्थलहरु र सँस्कृतीले धनी जिल्ला मानिन्छ । परम्परागत कृषि पेशामा आधारीत यहाको आर्थिक प्रणाली सुधार उन्मुख रहेको छ भने सामाजिक क्षेत्रमा पनि विस्तारै परिवर्तनहरु देखिदैछन् । यहाँ बाहुन, क्षेत्रि, मगर, कामी, दमाई, नेवार समुदायको बहुल्यता रहेको छ । राप्ती राजमार्गको मध्यखण्डको निर्माण पछि यस जिल्लाको चौतर्फी विकासको ढोका खुल्ला भएको हो । शारदा नदी यस जिल्लाको प्रमुख जल सम्पदाको रुपमा रहेको छ । कुपुण्डेदह यहाँको धार्मिक स्थलको रुपले प्रसिद्व रहेको छन् । यसका साथै खैरावाङ भगवती मन्दिर र छत्रेश्वरी मन्दिर प्रमुख धार्मिक स्थलको रुपले प्रसिद्व रहेका छन् । यसका अतिरिक्त अन्य पर्यटकिय एवं धार्मिक स्थलहरु यहाँ प्रसस्त मात्रामा रहेका छन् । अदुवा खेती, अमिलो जातका फलफूल खेती तथा बाख्रा पालन व्यवसायका साथ कृषि व्यवसाय नै यस जिल्लाको प्रमुख व्यवसायको रुपमा रहेको पाईन्छ । प्रसस्त मात्रामा रहेको प्राकृतिक श्रोत साधनको समुचित उपयोग सहित जिल्लाको चौतर्फी विकासका लागि सबैतिरको प्रतिवद्वता नै यहाँको विकासको मूल आधार हो |

सल्यान जिल्लाको भाैगोलीक अवस्थिती
नेपालको राजधानी काठमाण्डौ देखी करिब ४९६ कि.मी. (मोटर बाटो) को दुरीमा रहेको छ । यस जिल्लाको जिल्ला सदरमुकाम खलङ्गा रहेको छ । जिल्ला ववइ नदिको ३२६ मिटर उचाइ देखी २८२७ मिटर उचाइको खर्शुवास लेकसम्म फैलिएको छ । र जिल्ला सदरमुकाम १५३६ मिटर उचाइमा रहेको छ । करीव साढे दुई लाख जनसङ्ख्या भएको यस जिल्लाको क्षेत्रफल १,९५१ वर्ग कि.मी. (१,९५,१७८ हेक्टर) रहेको छ । यो जिल्ला २८० ३१। देखी २८० ५३। उत्तरी अक्षाम्श र ८२० ०। देखी ८२० ४६। सम्म पुर्वी देशान्तर सम्म फैलिएको छ ।यस जिल्लाको पूर्वमा रोल्पा पश्चिममा सुर्खेत र बर्दिया उतरमा जाजरकोट र रुकुम दक्षिणमा दाङ र बाँके जिल्ला रहेका छन् । जिल्लाको जनसंख्या २४४९४३ रहेको छ ।

सल्यान जिल्ला ऐतिहासिक महत्व बोकेको जिल्ला हो खैरावाङ भुवनेश्वरी मन्दिर लक्षमीपुर शक्तिपिठ छाँयाक्षेत्र मन्दिर कृष्ण मन्दिर देवस्थलका साथै कुपिण्डे ताल र कछुवा दह जस्ता तालहरु पनि रहेका छन् । जिल्लाको उतर पश्चिममा बग्ने भेरी नदी र मध्ये भागबाट बग्ने शारदा नदिका साथै मर्म खोला‚ वनगाड खोला‚ कोर्वाङ खोला‚ दार्मा खोला‚ मोखला खोला‚ चाक्ला खोला जस्ता खोलाहरु एंव ज्यूला वेशी र फांटहरुले जिल्लालाइ उर्वरता प्रदान गरेका छ्न् । यस जिल्लामा अदुवा‚ बेमौसमी तरकारी र खसी बाख्रा पालनको राम्रो सम्भाव्यता रहेको छ ।

सल्यान जिल्लाको निर्वाचन क्षेत्रको विभाजन
प्रतिनिधिसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या १ रहेको छ भने प्रदेशसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या २ रहेको छ।
सल्यान जिल्लाको स्थानियतहको विभाजन
संघिय संरचना अनुसार सल्यान जिल्लाको स्थानियतहको विभाजन साविकका नगर र गा.वि.स. का वडाहरूलाइ समेटेर ३ नगरपालिका र ७ वटा गाउँपालिकामा विभाजन गरिएको छ । जसलाइ निम्नानुसार उल्लेख गरिएकाे छ ।
१. नामः शारदा नगरपालिका
केन्द्रः साविक शारदा नगरपालिका
जनसङ्ख्याः ३३७३०
क्षेत्रफलः १९८.३४ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः १५
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
शारदा |
१ |
|
|
२ |
शारदा |
२ |
|
|
३ |
शारदा |
३ |
|
|
४ |
शारदा |
४ |
|
|
५ |
शारदा |
५ |
|
|
६ |
शारदा |
६ |
|
|
७ |
शारदा |
७ |
|
|
८ |
शारदा |
८ |
|
|
९ |
शारदा |
९ |
|
|
१० |
शारदा |
१० |
|
|
११ |
शारदा |
११ |
|
|
१२ |
शारदा |
१२ |
|
|
१३ |
शारदा |
१३ |
|
|
१४ |
शारदा |
१४ |
|
|
१५ |
शारदा |
१५ |
|
|
२. नामः बागचौर नगरपालिका
केन्द्रः साविक बागचौर नगरपालि
जनसङ्ख्याः ३४११८
क्षेत्रफलः १६३.१४ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः १२
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
बागचौर |
१ |
|
|
२ |
बागचौर |
२ |
|
|
३ |
बागचौर |
३ |
|
|
४ |
बागचौर |
४ |
|
|
५ |
बागचौर |
५ |
|
|
६ |
बागचौर |
६ |
|
|
७ |
बागचौर |
७ |
|
|
८ |
बागचौर |
८ |
|
|
९ |
बागचौर |
९ |
|
|
१० |
बागचौर |
१० |
|
|
११ |
बाफुखोला |
६-९ |
|
|
१२ |
बाफुखोला |
१-५ |
|
३. नामः बनगाड किपण्डे नगरपा
केन्द्रः साविक देवस्थल गा.वि.स
जनसङ्ख्याः ३६०५३
क्षेत्रफलः ३३८.२१ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः १२
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
देवस्थल |
१-९ |
|
|
२ |
बामे |
१-५ |
|
|
३ |
बामे |
६-९ |
|
|
४ |
मुलखोला |
१-३,५,६ |
|
|
५ |
मुलखोला |
४,७-९ |
|
|
६ |
धाँजरीपिपल |
३,४,६,८ |
|
|
७ |
धाँजरीपिपल |
१,२,५,७,९ |
|
|
८ |
कुपिण्डेदह |
१-५ |
|
|
९ |
कुपिण्डेदह |
६-९ |
|
|
१० |
माझकाँडा |
१-५ |
|
|
निगालचुला |
१ |
|
||
११ |
माझकाँडा |
६-९ |
|
|
१२ |
निगालचुला |
२-९ |
|
४. नामः कालिमाटी गाउँपालिका
केन्द्रः साविक कालिमाटी रामपुर
जनसङ्ख्याः २३००५
क्षेत्रफलः ५००.७२ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः७
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
लक्ष्मीपुर |
१-९ |
|
|
२ |
कालिमाटी रामपुर |
१,३,५,६,८ |
|
|
३ |
कालिमाटी रामपुर |
२,४,७,९ |
|
|
४ |
कालिमाटी काल्चे |
६-९ |
|
|
५ |
कालिमाटी काल्चे |
१-५ |
|
|
६ |
काप्रेचौर |
१-४ |
|
|
७ |
काप्रेचौर |
५-९ |
|
५. नामः त्रिवेणी गाउँपालि
केन्द्रः साविक त्रिवेणी गा.वि.
जनसङ्ख्याः १६६२४
क्षेत्रफलः ११९.११ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ६
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
काभ्रा |
१-९ |
|
|
२ |
काँरागिठी |
१-९ |
|
|
३ |
फलाबाङ |
१-५ |
|
|
४ |
फलाबाङ |
६-९ |
|
|
५ |
त्रिवेणी |
१-६ |
|
|
६ |
त्रिवेणी |
७-९ |
|
६. नामः कपुरकोट गाउँपालिका
केन्द्रः साविक धनवाङ गा.वि.स.को कार्यालय
जनसङ्ख्याः १८२०४
क्षेत्रफलः ११९.२१ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ६
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
सारपानी गर्पा |
१,७-९ |
|
|
२ |
सारपानी गर्पा |
२-६ |
|
|
३ |
धनवाङ |
२,३,६,७ |
|
|
४ |
धनवाङ |
१,४,५,८,९ |
|
|
५ |
रिम |
१-९ |
|
|
६ |
सिन्वाङ |
१-९ |
|
७. नामः छत्रेश्वरी गाउँपालि
केन्द्रः साविक छायाँक्षेत्र गा
जनसङ्ख्याः२१४५२
क्षेत्रफलः १५०.६९ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ७
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
दामाचौर |
१-४ |
|
|
२ |
दामाचौर |
५-९ |
|
|
३ |
कोर्वाङझिम्पे |
१-३,९ |
|
|
४ |
कोर्वाङझिम्पे |
४-८ |
|
|
,५ |
लेखपोखरा |
१-९ |
|
|
६ |
छायाँक्षेत्र |
१,८,९ |
|
|
७ |
छायाँक्षेत्र |
२-७ |
|
८. नामः सिद्ध कुमाख गाउँपालिका (ढाैरचाैर)
केन्द्रः ढोरचौर
जनसङ्ख्याः १३५९३
क्षेत्रफलः ८९.३६ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ५
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
बाँझकाँडा |
१-९ |
|
|
२ |
सिद्धेश्वरी |
१-५ |
|
|
३ |
सिद्धेश्वरी |
६-९ |
|
|
४ |
चाँदकरेन्जी |
१-४ |
|
|
५ |
चाँदकरेन्जी |
५-९ |
|
९. नामः कुमाख मालिका गाउँपालिका
केन्द्रः रागेचौर देखी त्रिवेणीको बिचमा
जनसङ्ख्याः २४९७२
क्षेत्रफलः १७७.२८ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ७
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
स्वीकोट |
४-८ |
|
|
२ |
स्वीकोट |
१-३,९ |
|
|
३ |
मर्मपिरकाँडा |
१-९ |
|
|
४ |
कालागाउँ |
१,३-५ |
|
|
५ |
कालागाउँ |
२,६-९ |
|
|
६ |
बडागाउँ |
१-९ |
|
|
७ |
जिमाली |
१-९ |
|
१०. नामः दर्मा गाउँ
केन्द्रः दार्मा-३, फारुलाचौर
जनसङ्ख्याः १९९६६
क्षेत्रफलः ८१.४६ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ६
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
दर्माकोट |
१,३,७,८ |
|
|
२ |
दर्माकोट |
२,४-६,९ |
|
|
३ |
भल्चौर |
१,३,४ |
|
|
४ |
भल्चौर |
२,५-९ |
|
|
५ |
ढाकाडाम |
१-४ |
|
|
६ |
ढाकाडाम |
५-९ |
|
श्रोतः सङ्घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालय, जिल्ला समन्वय समिति सल्यान र जिल्ला प्रशासन कार्यालय सल्यान। तस्विरः सामाजिक संजाल । यस लेखमा कुनै प्रकारको त्रुटि फेला पार्नु भएमा कृपया सुझाव तथा सल्लाह दिनुहोला । सुझाव तथा सल्लाहको लागी कमेन्ट बक्स अथवा chinari2020@gmail.com मा समर्पक गर्न सक्नुहुनेछ । सल्यान जिल्लाको कुनै पनि स्थान विशेषको लेख प्रकाशन गर्न चाहानु भएमा पनि सम्पर्क गर्न सक्नुहुनेछ ।