परिचय
देशकै मध्य भागमा अवस्थित मकवानपुर जिल्लाको नामाकरण सेनवंशी प्रतापी राजा मुकुन्द सेनको नाम दर्साउने गरी मुकुन्दपुर राखिएको र कालान्तरमा मुकुन्दपुर अपभ्रंश हुदै मकवानपुर भएको हो भन्ने जनश्रुति यहाँ प्रचलित रहेको छ ।मकवानपुर जिल्ला प्रदेश नं. ३ मा अवस्थित रहेको छ । उतरतर्फ करीब ६६ कि.मी. लामो महाभारत श्रृंखला र दक्षिणतर्फ ९२ कि.मी. लामो चुरे पर्वतको काखमा सानो उपत्यकाको झझल्को दिने खालको छ । यो जिल्लामा शिशिर याममा हिमपात हुने २५ सय ८४ मिटरको उच्च भू-भाग सिमभन्ज्याङ्ग र दक्षिणतर्फ समुद्री सतहदेखि १६६ मिटर उचाईको पूर्वी भागमा रहेको बागमती गाउँपालिकाको राईगाउँ, हात्तीढुङ्गाको भौगोलिक बनावटले यस जिल्लाको बिषम प्राकृतिक विविधताको झझल्को दिन्छ ।
प्रदेश नं. २ र प्रदेश नं. ३ समेतका ९ जिल्लासँग मकवानपुर जिल्लाको सीमाना जोडिएको छ । २,४२६ वर्ग कि.मी. क्षेत्रफलमा फैलिएर रहेको यो जिल्ला पूर्व साँगुरो हुदै पश्चिमतर्फ बेलुन फुलेझैं फुकेको र नेपाल राज्यको कुल क्षेत्रफलको १.६ प्रतिशत भाग ओगटेको छ । नेपालको पहिलो राजपथ त्रिभुवन राजपथको निर्माणले राजधानीलाई देशको अन्य भू–भागसँग जोड्ने एक मात्र द्वारको रुपमा परिचित यस जिल्लालाई एक समय तराई र पहाड जोड्ने सेतुको रुपमा समेत लिने गरिन्थ्यो ।
प्रशासकीय दृष्टिकोणले यस जिल्लालाई २ निर्वाचन क्षेत्र, १ उपमहानगरपालिका, १ नगरपालिका र ८ गाउँपालिकामा विभाजन गरिएको छ । यस जिल्लाको सदरमुकाम हेटौंडा जसलाई औद्योगिक नगरीका रुपमा पनि चिनिन्छ । २०४३ सालमा हेटौंडालाई जिल्ला सदरमुकाम बनाईएको हो । नेपालको सबै भन्दा बढी तामाङ्ग जातिको बसोबास रहेको यस जिल्लामा ब्राह्मण, क्षेत्री, नेवार, मगर पिछडिएका चेपाङ्ग जाति लगायत अन्य जातिको पनि उल्लेखनीय बसोबास रहेको छ । लोपोन्मुख बनकरीया जातिको बासस्थान हाँडीखोला पनि यसै जिल्लामा पर्दछ ।
निर्वाचन क्षेत्रको विभाजन
प्रतिनिधिसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या २ रहेको छ भने प्रदेशसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या ४ रहेको छ।
स्थानियतहको विभाजन
संघिय संरचना अनुसार मकवानपुर जिल्लाको स्थानियतहको विभाजन साविकका उपमहानगर, नगरपालीका र गा.वि.स. का वडाहरूलाइ समेटेर १ उपमहानगरपालिका,, १ वटा नगरपालीका र ८ वटा गाउँपालिकामा विभाजन गरिएको छ । जसलाइ निम्नानुसार उल्लेख गरिएकाे छ ।
१. नामः हेटौंडा उपमहानगरपा
केन्द्रः साविक हेटौंडा उपमहा
जनसङ्ख्याः १५२८७५
क्षेत्रफलः २६१.५९ वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः १९
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
हेटौंडा |
१,२,६ |
|
|
२ |
हेटौंडा |
२,३ |
|
|
३ |
हेटौंडा |
२८ |
|
|
४ |
हेटौंडा |
४ |
|
|
५ |
हेटौंडा |
५ |
|
|
६ |
हेटौंडा |
६ |
|
|
७ |
हेटौंडा |
७ |
|
|
८ |
हेटौंडा |
८ |
|
|
९ |
हेटौंडा |
९ |
|
|
१० |
हेटौंडा |
१० |
|
|
११ |
हेटौंडा |
११ |
|
|
१२ |
हेटौंडा |
१२,१३ |
|
|
१३ |
हेटौंडा |
१४,१५ |
|
|
१४ |
हेटौंडा |
१६ |
|
|
१५ |
हेटौंडा |
१७,१८ |
|
|
१६ |
हेटौंडा |
१९,२१ |
|
|
१७ |
हेटौंडा |
२०,२२ |
|
|
१८ |
हेटौंडा |
२३-२५ |
|
|
१९ |
हेटौंडा |
२७,२९ |
|
|
२. नामः थाहा नगरपालिका
केन्द्रः साविक थाहा नगरपालिका
जनसङ्ख्याः ४१६२३
क्षेत्रफलः १९१.१२ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः १२
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
थाहा |
१,१२ |
|
|
२ |
थाहा |
२-५ |
|
|
३ |
थाहा |
६,७ |
|
|
४ |
थाहा |
८,९ |
|
|
५ |
थाहा |
१०,११ |
|
|
६ |
थाहा |
१३-१५ |
|
|
७ |
आग्रा |
२-६ |
|
|
८ |
आग्रा |
१,७-९ |
|
|
९ |
चित्लाङ |
१-५,८ |
|
|
१० |
चित्लाङ |
६,७,९ |
|
|
११ |
टिस्टुङ |
१-३,५ |
|
|
१२ |
टिस्टुङ |
४,६-९ |
|
३. नामः ईन्द्रसरोबर गाउँपा
केन्द्रः साविक कुलेखानी गा.वि.
जनसङ्ख्याः १७५८५
क्षेत्रफलः ९७.३४ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ५
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
मार्खु |
१-९ |
|
|
२ |
कुलेखानी |
१-९ |
|
|
३ |
सिस्नेरी |
१-९ |
|
|
४ |
फाखेल |
१-४ |
|
|
५ |
फाखेल |
५-९ |
|
४. नामः कैलाश गाउँपालिका
केन्द्रः साविक कालिकाटार गा.वि
जनसङ्ख्याः २३९२२
क्षेत्रफलः २०४.४८ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः १०
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
डाँडाखर्क |
१,४,६ |
|
|
२ |
डाँडाखर्क |
५,७,९ |
|
|
३ |
कालिकाटार |
१,३,६ |
|
|
४ |
कालिकाटार |
२,४,५,७,९ |
|
|
५ |
गोगने |
१-६ |
|
|
६ |
गोगने |
७-९ |
|
|
७ |
भार्ता |
१,४-६,८ |
|
|
८ |
भार्ता |
२,३,७,९ |
|
|
९ |
नामटार |
२,५,७ |
|
|
१० |
नामटार |
६,८,९ |
|
५. नामः बकैया गाउँपालिका
केन्द्रः हात्तिसुँढे
जनसङ्ख्याः ३९६२०
क्षेत्रफलः ३९३.७५ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः १२
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
धियाल |
१,५,६ |
|
|
२ |
धियाल |
२-४,७-९ |
|
|
३ |
छतिवन |
१,२ |
|
|
४ |
छतिवन |
३,५,६ |
|
|
५ |
छतिवन |
७,८ |
|
|
६ |
छतिवन |
९ |
|
|
७ |
छतिवन |
४ |
|
|
८ |
शिखरपुर |
१-४,९ |
|
|
९ |
शिखरपुर |
५-८ |
|
|
१० |
मन्थली |
१-९ |
|
|
११ |
ठिंगन |
१,२,५ |
|
|
१२ |
ठिंगन |
३,४,६-९ |
|
६. नामः बाग्मती गाउँपालिका
केन्द्रः वडा नं. ४ झुरझरे
जनसङ्ख्याः ३०४९५
क्षेत्रफलः ३११.७९ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ९
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
राईगाउँ |
१-३ |
|
|
२ |
राईगाउँ |
४-७ |
|
|
३ |
राईगाउँ |
८,९ |
|
|
४ |
फापरबारी |
१ |
|
|
५ |
फापरबारी |
२ |
|
|
६ |
फापरबारी |
३,७,८ |
|
|
७ |
फापरबारी |
४,५ |
|
|
८ |
फापरबारी |
६,९ |
|
|
९ |
वेतिनि |
१-९ |
|
७. नामः भिमफेदी गाउँपालिका
केन्द्रः साविक भिमफेदी गा.वि.स
जनसङ्ख्याः २३३४४
क्षेत्रफलः २४५.२७ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ९
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
भैंसे |
६-८ |
|
|
२ |
भैंसे |
१-५,९ |
|
|
३ |
निवुवाटार |
२-५ |
|
|
४ |
निवुवाटार |
१,६-९ |
|
|
५ |
भिमफेदी |
५-७,९ |
|
|
६ |
भिमफेदी |
१-४,८ |
|
|
७ |
कोगटे |
१-९ |
|
|
८ |
ईपापञ्चकन्या |
१-९ |
|
|
९ |
नामटार |
१,३,४ |
|
८. नामः मकवानपुरगढी गाउँपा
केन्द्रः साविक मकवानपुरगढी गा.
जनसङ्ख्याः २५३२२
क्षेत्रफलः १४८.७२ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ८
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
मकवानपुरगढी |
१,२ |
|
|
२ |
मकवानपुरगढी |
३,४ |
|
|
३ |
मकवानपुरगढी |
५-७ |
|
|
४ |
मकवानपुरगढी |
८,९ |
|
|
५ |
आमभञ्ज्याङ |
१-४ |
|
|
६ |
आमभञ्ज्याङ |
५-९ |
|
|
७ |
सुकौरा |
१-९ |
|
|
८ |
बुढीचौर |
१-९ |
|
९. नामः मनहरि गाउँपालिका
केन्द्रः मनहरी- ९ रजैया
जनसङ्ख्याः ३८३९९
क्षेत्रफलः १९९.५२ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ९
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
हाँडिखोला |
१,२ |
|
|
२ |
हाँडिखोला |
४ |
|
|
३ |
हाँडिखोला |
३,५,६ |
|
|
४ |
हाँडिखोला |
७ |
|
|
५ |
हाँडिखोला |
८,९ |
|
|
६ |
मनहरी |
१,२,५ |
|
|
७ |
मनहरी |
३,६ |
|
|
८ |
मनहरी |
४,९ |
|
|
९ |
मनहरी |
७,८ |
|
१०. नामः रक्सिराङ्ग गा
केन्द्रः चैनपुर
जनसङ्ख्याः २६१९२
क्षेत्रफलः २२६.७ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ९
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
सरिखेत |
८-९ |
|
|
२ |
सरिखेत |
६-७ |
|
|
३ |
सरिखेत |
१-५ |
|
|
४ |
रक्सिराङ्ग |
१-७ |
|
|
५ |
रक्सिराङ्ग |
८-९ |
|
|
६ |
काँकडा |
१,५ |
|
|
७ |
काँकडा |
६-९ |
|
|
८ |
काँकडा |
२-४ |
|
|
९ |
खैराङ |
१-९ |
|
श्रोतः सङ्घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालय, जिल्ला प्रशासन कार्यालय मकवानपुर र जिल्ला समन्वय समिति मकवानपुर। यस लेखमा कुनै प्रकारको त्रुटि फेला पार्नु भएमा कृपया सुझाव तथा सल्लाह दिनुहोला । सुझाव तथा सल्लाहको लागी कमेन्ट बक्स अथवा chinari2020@gmail.com मा समर्पक गर्न सक्नुहुनेछ । मकवानपुर जिल्लाको कुनै पनि स्थान विशेषको लेख प्रकाशन गर्न चाहानु भएमा पनि समर्पक गर्न सक्नुहुनेछ ।