बागलुङ जिल्ला Baglung District

परिचय

गण्डकी प्रदेश अनर्तगत पर्ने ११ जिल्ला मध्येको बागलुङ  जिल्ला एक पहाडी जिल्ला हो । । लोक्ताको जिल्ला, झोलुंगे पुलको जिल्ला जस्ता उपनामले परिचित यस जिल्ला नेपाल भित्रको सानो नेपाल जस्तै आकारमा पूर्व पश्चिम भै फैलिएर रहेको छ । बागलुङ कालिका भगवती मन्दिर, नेपालको एक मात्र शिकार आरक्ष ढोरपाटन शिकार आरक्ष, गाँजा दह, घुम्टेको लेक जस्ता महत्वपूर्ण सम्पदाले यसको पहिचानलाई अझ शिखरमा पुर्‌याएका छन् ।

बाग्लुङ जिल्लाको नामाकरणको सम्वन्धमा  एक कहावत कुनै समय यस क्षेत्रमा बाघको संख्या बढी भएको र बाघहरु हिड्दा पनि ताँती लागेर हिड्ने भएकाले जनजीवन भयभित भएको थियो । भयावहबाट मुक्ति पाउन स्थानिय मगराती जातीमा ब्याक्तिहरुको सक्रियतामा बाघ छेद्ने, काटने वा मास्ने काम गरेकाले यसै प्रसंगमा ठाउँको नाम ‘बाघलुञ’ वा ‘ब्याघलु’ हुदै पछी अपभ्रम्श भएर बागलु्रङ रहन गएको भनाई रहदै आएको छ । यसै प्रसंगमा ठाउँको नाम ‘बाघलुञ’ वा ‘ब्याघलु’ हुदै पछी अपभ्रम्श भएर बागलु्रङ रहन गएको जनविश्वास रहि आएको पाइन्छ ।

बाग्लुङ जिल्लामा चैते दशै मेला, हनुमान नाच, लाखे नाच जस्ता सांस्कृतिक पर्वहरु, रुद्र ताल, गाँजाको दह, नील दह जस्ता प्रमुख ताल एवं कुण्डहरु, यानीमाया, सालैजो, सोरठी नृत्य, घाँटु नाँच लगायतका लोकसंस्कृतिको धनी यस जिल्लाका प्रमुख व्यापारिक महत्वका ठाउँहरुमा बागलुङ बजार, बुर्तिबाङ बजार, हटिया बजार, शेरा बजार, खार बजार, हरिचौर बजार आदि हुन् । यस जिल्लामा मुख्य रुपमा ब्राह्मण, क्षेत्री तथा जनजातिहरुको बसोबास रहेको छ । मुख्य पेशा कृषि रहेको र यस जिल्लामा वैदेशिक रोजगारीमा जानेको संख्या उल्लेख्य रहेको हुँदा विप्रेषण भित्र्याउने प्रमुख जिल्लाहरुमध्ये मा पनि चिनिन्छ ।

भाैगोलिक अवस्थिती

बाग्लुङ जिल्लाको पूर्वमा पर्वत, पश्चिममा रोल्पा, रुकुम, उत्तरमा म्याग्दी तथा दक्षिणमा प्यूठान र गुल्मी जिल्ला रहेका छन् । प्रतिनिधी सभा २ निर्वाचन क्षेत्र, प्रदेश सभा ४ निर्वाचन क्षेत्र, ४ नगरपालिका, ६ गाउँपालिका गरी १० वटा स्थानिय तह यस जिल्लामा छन् । यो अक्षांशीय हिसाबले २८ डिग्री १५ मिनेट उत्तरी अक्षांश देखि २८ डिग्री ३७ मिनेट उत्तरी अक्षांशसम्म र देशान्तरीय हिसाबले ८३ डिग्री पूर्वी देशान्तर देखि ८३ डिग्री ३६ मिनेट पूर्वी देशान्तरसम्म १७८४ वर्ग कि.मी. क्षेत्रफलमा फैलिएर रहेको छ ।

वि.सं. २०६८ सालको जनगणना अनुसार बाग्लुङ जिल्लाको जनसंख्या पुरुष ‌१,१७,९९७ र महिला १,५०,६१६ गरी कुल २,६८,६१३ रहेको छ । त्यस्तै यस जिल्लामा उपोष्ण, समशितोष्ण, ठण्डा शितोष्ण, लेकाली र हिमाली प्रकारको हावापानि पाइन्छ भने वाषिर्क सरदर वर्षाः २२०० मि.लि., न्यूनतम वर्षाः १०.९ मि.लि., अधिकतम तापक्रमः ३७.५ डिग्री सेल्सियस, न्यूनतम तापक्रम ६.५ डिग्री सेल्सियस रहेको छ ।

बाग्लुङ जिल्लामा रहेका प्रमुख धार्मिक स्थलहरू

धार्मिक स्थलकाे नाम	स्थान
प्रसिद्ध कालीका भगवति मन्दिर	बागलुङ बजार
भैरवस्थान मन्दिर	अमलाचौर
जैमिनेश्वर मन्दिर	कुश्मीशेरा
ढोरपाटनताल बराह मन्दिर	बोवाङ
रामकोट मन्दिर	विहु
थन्थापी माई भगवति मन्दिर	सर्कुवा र जैदी गा.वि.स.को माथिल्लो टापु
देविस्थान मन्दिर	देविस्थान
शिवालय मन्दिर	तित्याङ
सत्यवति मन्दिर	बाटाकाचौर
ज्ञानोदय वुद्ध विहार	वागलुङ नगरपालिका
नृसिंह भगवती मन्दिर	राजकुत
जङ्गेस्वर महादेव, निरहेघाट	वागलुङ नगरपालिका
गणेश मन्दिर	वागलुङ नगरपालिका
सिद्धेश्वर मन्दिर	घुम्टेको धुरी

बाग्लुङ जिल्लाका प्रमुख पर्यटकीय स्थलहरु

कालीका भगवति मन्दिर, ढोरपाटन, गाजा दह, संसारकोट,भकुण्डे धुरी, हाडिकोट धुरी, पाञ्जाकोट धुरी, चमेरे गुफा, रामकोट, घुम्टेको लेक, लोङाको धुरी, भैरवस्थान, घोडा बाधे, फागुनेको धुरी, थाप्लेको धुरी र  जैमिनेश्वर क्षेत्र आदि बाग्लुङ जिल्लाका प्रमुख पर्यटकिय गन्तब्य रहेका छन ।

बाग्लुङ जिल्लामा पाईने प्रमुख जडिबुटी र खनिज पदार्थहरू

आकासवेली, चिराइतो,जटामसी, यार्चागुम्बा, तालिसपत्र, सतुवा, अमला, विषम, पदमचाल, चुल्ठे, गोकुलधुप, काकुली जरा, मजिठो, झ्याऊ लगायत वहत्तर प्रजाती पहिचान भएका जडिबुटिहरू पाइन्छन। त्यसैगरी तामा, फलाम, सिसा, सुन र अभ्रक सम्भावित मुख्य खनिज पदार्थहरू हुन ।

बाग्लुङ जिल्लामा उत्पादन हुने खाद्यान्न, फलफूल र तरकारीजन्य उत्पादनहरू

खाद्यान्न तर्फः धान, गहु, कोदा, फापर, जौ, मकै र आलु ।
फलफूल तर्फः सुन्तला, केरा, अम्वा, स्याउ आदी ।
तरकारी तर्फः रायो, वन्दा, गोपी, सिमी, भटमास, केराऊ, वोडी आदी ।

निर्वाचन क्षेत्रको विभाजन

प्रतिनिधिसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या २ रहेको छ भने प्रदेशसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या ४ रहेको छ।

स्थानियतहको विभाजन

संघिय संरचना अनुसार बाग्लुङ जिल्लाको स्थानियतहको विभाजन साविकका नगर र गा.वि.स. का वडाहरूलाइ समेटेर  ४ नगरपालिका र ६ वटा गाउँपालिकामा विभाजन गरिएको छ । जसलाइ निम्नानुसार उल्लेख गरिएकाे छ ।

१.      नामः बागलुङ नगरपालिका

केन्द्रः साविक बागलुङ नगरपालिकाको कार्यालय

जनसङ्ख्याः ५७८२३

क्षेत्रफलः ९८.०१ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः १४

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	बागलुङ	१
२	बागलुङ	२
३	बागलुङ	३-५
४	बागलुङ	१०,११
५	मालिका	१-९
६	बागलुङ	८,९
७	बागलुङ	६,७
	पाला	६-९
८	सिगाना	१-५,७-९
९	तित्याङ	१-९
१०	भकुण्डे	१-९
११	रायडाँडा	१-९
१२	अमलाचौर	१-९
१३	पैंयुपाटा	१-९
१४	नारायणस्थान	१-९

२.      नामः गल्कोट नगरपालिका

केन्द्रः साविक हरिचौर गा.वि.स.को को कार्यालय

जनसङ्ख्याः ३३०९७

क्षेत्रफलः १९४.३९ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ११

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	दुधिलाभाटी	१-९
२	नरेठाँटी	१-९
३	हटिया	१-५
४	हटिया	६-९
५	हरिचौर	२,४-७
६	हरिचौर	१,३,८,९
७	मल्म	६-९
८	काँडेबास	१-९
९	मल्म	१-५
१०	पाण्डवखानी	१-९
११	रिघा	१-९

 ३.      नामः जैमिनी नगरपालिका

केन्द्रः साविक कुस्मीसेरा गा.वि.स.को को कार्यालय

जनसङ्ख्याः ३१४३०

क्षेत्रफलः ११८.७१ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः १०

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	कुश्मीसेरा	१-९
२	दमेक	१-६
३	दमेक	७-९
४	सर्कुवा	१-९
५	बिनामारे	१-९
६	अर्जेवा	१-९
७	जैदी	१-९
८	छिस्ती	१-९
९	पैयुथन्थाप	१-९
१०	राङखानी	१-९

 ४.      नामः ढोरपाटन नगरपालिका

केन्द्रः साविक वुर्तिवाङ गा.वि.स.को को कार्यालय

जनसङ्ख्याः २६२१५

क्षेत्रफलः २२२.८५ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ९

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	वुर्तिवाङ	१
२	वुर्तिवाङ	२-५
३	वुर्तिवाङ	६-९
४	खुङ्गा	१-९
५	अधिकारीचौर	१-२,७-९
६	अधिकारीचौर	३-६
७	बोबाङ	१-३
८	बोबाङ	४-६
९	बोबाङ	७-९

 ५.      नामः वरेङ गाउँपालिका

केन्द्रः साविक हुग्दिशिर गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १४४९२

क्षेत्रफलः ७५.२८ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ५

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	धुल्लुबाँस्कोट	१-९
२	हुग्दिशिर	१-९
३	बाटाकाचौर	१-९
४	सल्यान	१-९
५	सुखौरा	१-९

 ६.      नामः  काठेखोला गाउँपालिका

केन्द्रः साविक विहुँकोट गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः २२८६५

क्षेत्रफलः ८२.८८ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ८

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	पाला	१-५
	सिगाना	६
२	भीमपोखरा	१-९
३	धाम्जा	१-९
४	तंग्राम	१-९
५	बिहुँकोट	५-९
६	बिहुँकोट	१-४
७	रेश	१-९
८	लेखानी	१-९

 ७.      नामः तमानखोला गाउँपालिका

केन्द्रः साविक बोङ्गादोभान गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १०६५९

क्षेत्रफलः १७८.०२ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ६

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	बोङ्गादोभान	१-५
२	बोङ्गादोभान	६-९
३	तमान	१-६
४	तमान	७-९
५	खुङ्खानी	१-६
६	खुङ्खानी	७-९

८.      नामः ताराखोला गाउँपालिका

केन्द्रः साविक अर्गल गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १२००९

क्षेत्रफलः १२९.५३ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ५

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	अमरभूमि	१-९
२	अर्गल	१-९
३	हिल	१-९
४	तारा	३-५,९
५	तारा	१,२,६-८

 ९.      नामः निसीखोला गाउँपालिका

केन्द्रः साविक देविस्थान गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः २०६११

क्षेत्रफलः २४४.३७ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ७

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	देवीस्थान	१-५
२	देवीस्थान	६-९
३	बोहोरागाउँ	१-५
४	बोहोरागाउँ	६-९
५	निसी	१-४
६	निसी	५-९
७	राजकुत	१-९

 १०.  नामः वडिगाड गाउँपालिका

केन्द्रः साविक ग्वालीचौर गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः ३०९०६

क्षेत्रफलः १७८.६८ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः १०

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.	क्षेत्रफल	जनसङ्ख्या
१	दगातुन्डाँडा	१-५
२	दगातुन्डाँडा	६-९
३	सीसाखानी	१-९
४	जलजला	१-९
५	ग्वालिचौर	१-९
६	भीमगिठे	२,८,९
७	भीमगिठे	१,३-७
८	रणसिहकिटेनी	१-९
९	दर्लिङ	१-४
१०	दर्लिङ	५-९

श्रोतः सङ्‍घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालय, जिल्ला समन्वय समिति  बाग्लुङ  र जिल्ला प्रशासन कार्यालय  बाग्लुङ। यस लेखमा कुनै प्रकारको त्रुटि फेला पार्नु भएमा कृपया सुझाव तथा सल्लाह दिनुहोला । सुझाव तथा सल्लाहको लागी  कमेन्ट बक्स अथवा chinari2020@gmail.com मा समर्पक गर्न सक्नुहुनेछ । बाग्लुङ जिल्लाको कुनै पनि स्थान विशेषको लेख प्रकाशन गर्न चाहानु भएमा पनि सम्पर्क गर्न सक्नुहुनेछ ।