पाँचथर जिल्ला Panchthar District

परिचय

पाँचथर नेपालको प्रदेश नं. १ अन्त्रगत तत्कालीन पूर्वाञ्चल विकास क्षेत्र अन्तरगत मेची अञ्चलको मध्य पहाडी जिल्ला हो । यस जिल्लाको क्षेत्रफल १२४१ वर्ग कि. मि. मा फैलिएको छ । पाँचथर  जिल्लाको नामाकरण कसरी भयो भन्ने कुनै स्पष्ट कुनै आधार नदेखिएता पनि शोधकर्ताहरूका आधारमा पाँचथर “पान्थरथुम” शब्दबाट नामाकरण भएको भन्ने भनाई रहेको छ ।

पान्थरथुम शब्द पान्थरू र थुम मिलेर बनेको शब्द हो । पान्थरू को अर्थ कुरामा सहमति मिलेको  र थुमको अर्थ ईलाका वा किल्ला हो । यसै अर्थका आधारमा, नेपाल एकीकरण पश्चात् यहाँ चली आएका धर्म/संस्कृति र रीतिरिवाजका वारेमा फेदेनमा चुम्लुङ्ग सभा बसी तयार गरेका निर्णय तत्कालीन नेपाल सरकारमा पेश हुँदा तत्कालीन राजाले त्यसलाई स्वीकृति दिए पछि लिम्बुवान क्षेत्रको रीतिरिवाज सम्बन्धी कुरा मिलेको (पान्थररू) हुँदा यस क्षेत्र कै नाम पान्थर रहेको हो भन्ने मत रहेकाे छ ।

किराँत इतिहासका पुराना साहित्यहरूमा इस्वी सम्वत ५५० ताकाको ऐतिहासिक वर्णनमा नै “पान्थर” शब्द प्रयोग भएको पाइन्छ। मनोरम धरातलीय बनोट, उच्च भू–भाग र यहाँ पाइने बहुमूल्य जडीबुटीहरू जस्तैः पोट्लिङ्गो, गुराँस, धुपी, चिराइतो जस्ता वनस्पति आदिले यस जिल्लाको पर्यटकीय आकर्षण पनि उत्तिकै बढि रहेको छ । यो जिल्ला पल्लो किरातको नामले पनि प्रसिद्ध छ । महत्वपूर्ण विषयहरूमा निर्णय लिनुपर्दा  प्राचीन समयका विभिन्न  लिम्बुवान थुमका राजाहरू संयुक्त रूपमा आम्मे पोजोमा भन्ने तीर्थ स्थलमा जम्मा भई चुम्लुङ्ग (सभा) गरी निर्णय लिने परम्परा भएको किमवदन्ती छ ।

 यस जिल्लामा लिम्वू, राई, मगर, गुरुङ, सुनुवार माझी, भुजेल र तामाङ, जस्ता जाती जनजातिको बसोबास तथा छुट्टाछुट्टै भाषा र संस्कृति छ । यस जिल्लामा विभिन्न किसिमका धर्म र संस्कृति मान्ने जात जाती र भाषा भाषीको संगम स्थलको रूपमा हेरिन्छ । पाँचथर जिल्लामा ऐतिहासिक, धार्मिक, सांस्कृतिक र जैविक विविधता सम्पन्न पर्यटकीय स्थलहरू पनि छन् । भौगोलिक बनावट, हावापानी, वन जङ्गल, नदी नाला र पाेखरी तथा विभिन्न जनजातिहरूको रहनसहन, भेष भूषा आदिको विविधताले गर्दा यस जिल्लाले विशिष्ट महत्व बोकेको छ ।वि.स. २०६८ काे जनगणनाअनुसार यस जिल्लाको कुल जनसंख्या १९१,८१७ छ ।

भौगोलिक वनावट

नेपालको मानचित्रमा पाँचथर जिल्लाको फैलावट २६.२८ देखी २६.५९ उत्तरी अक्षांश र ८०.०२  देखी ८७. ३० पूर्वी देशान्तरमा अवस्थित छ । यस जिल्लाको पूर्वमा भारतको सिक्किम र दार्जिलिङ्ग, पश्चिममा तेह्रथुम र धनकुटा उत्तरमा ताप्लेजुङ तथा दक्षिणमा इलाम र मोरङ जिल्लासँग सिमाना जोडिएको छ । पहाडी, उच्च पहाडी र केही हिमाली भू–भागमा फैलिएको यो जिल्ला समुन्द्र सतहबाट ६०९ मिटर (जिल्लाको दक्षिण तमोर बगर) देखि ४३३८ मिटर (फलैचा गाविसको चुचुरो) सम्म फैलिएर रहेको छ ।

यस जिल्लाको कूल क्षेत्रफल १,२५,२८९ हेक्टर (१२४१ व.कि.मि.) मध्ये भू–उपयोगको दृष्टिकोणमा कृषियोग्य क्षेत्रफल ६५,५४७ हेक्टर, वनजंगलले ढाकेको भू–भाग ५७,७०७ हेक्टर, सामुदायिक वनले ढाकेको क्षेत्रफल १३,२४३ हेक्टर, कवुलियती वनले ढाकेको क्षेत्रफल ५६४ हेक्टर, बुट्यान क्षेत्र ७,८८७ हेक्टर, चरन क्षेत्र ५,२९२ हेक्टर, सिंचित क्षेत्रफल ८,६७१ हेक्टर, बाह्रै महीना सिंचित हुने ७५० हेक्टर, आंशिक सिंचाई हुने ७,९२१ हेक्टर रहेको छ ।

 

प्राकृतिक श्राेत र साधन

हावापानी र नदिनाला
अधिकतम तापक्रम २६.१ डिग्री सेल्सियस र न्युनतम १२.३ डिग्री सेल्सियस मापन गरिएको पाईने यस जिल्लामा बार्षिक कुल औसत बर्षा २०७१ मि.मि. सम्मको मापन रहेको छ । पाँचथर र तेह्रथुम सिमाना भइ वग्ने सप्तकोशीको सहयाक तमोर नदी साथै पाँचथर र ताप्लेजुङ्गको सिमाना भइ वग्ने कावेली नदी गरी २ ठुला नदीहरु रहेका छन् ।

त्यसैगरी पौवा, लिम्वा धुंवा, छोरुङ्गा, जिङ्जीवा, फेकुवा, होक्मा, आपतवा, चङग सवेवा, लेनुना, नविवा, नुबुचा, सुभाङ, मूवा, निवा, खेतुङ, मोरङ, काली, नावा, मेवा, थामथुम, गडेरो, छाँगो, लखुवा, मुक्तुरा, पहेवा, पेकुवा खोला, सावा खोला, निवु खोला, सिवा खोला, नाम्दु खोला, फेमे खोला, सिवुवा खोला, हेवाखोला, लिवा खोला, इँवा खोला, र नावा खोला गरी ३६ वटा साना खाेलाहरू रहेका छन ।

वनजंगल
पाँचथर जिल्ला वन सम्पदाको दृष्टिकोणले पनि धेरै धनी मानिन्छ । यस जिल्लाम निजी, सामुदायिक, सरकारी र कबुलियत वनहरु रहेका छन् । यस जिल्लामा हाल सम्म २९ कबुलियत वन रहेको छ जसले ६५८ घरधुरीलाई प्रत्यक्ष फाईदा पुर्याएको छ भने २६९ सामुदायिक वनहरु रहेको छ, जसले १३,९०५ लाई प्रत्यक्ष लाभान्वित पुर्याएको छ ।  यस जिल्लाको तल्लो भागमा भागमा तातो हावापानी भएको कारण साल सिसौ आदि जस्ता कडा काठका रुखहरु पाईन्छ भने माथिल्लो भागमा चिसो हावापानीमा पाईने रुख बिरुवाहरु पाईन्छ । यस जिल्लाको हावापानी र भौगोलिक विविधताका कारण पनि यहाँको वन र वनसम्पदामा विविधता पाइन्छ ।

निर्वाचन क्षेत्रको विभाजन

प्रतिनिधिसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या १  रहेको छ भने प्रदेशसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या २ रहेको छ।

स्थानियतहको विभाजन

नेपाल  सरकार संघीय मामीला तथा स्थानीय विकास मन्त्रालयले  संघीय संरचना अनुसार पाँचथर जिल्लाका साविकका गाउँ विकास समिति र नगरपालीकालाइ गाभेर जम्मा ८ वटा स्थानीयतह निर्माण गरेको छ । जसमा १  नगरपालिका र ७ वटा गाउँपालीका रहेका छन । जसलाइ तल प्रस्तुत गरीएको छ ।

१.    नामः फिदिम नगरपालिका

केन्द्रः साविक फिदिम नगरपालिका कार्यालय

जनसङ्ख्याः ४९२०१

क्षेत्रफलः १९२.५ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः १४

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.
१	फिदिम	१
२	फिदिम	२
३	फिदिम	३
४	फिदिम	४,५
५	फिदिम	६-८
६	फिदिम	९-११
७	रानीटार	१-४
८	रानीटार	५-८
९	लुम्फावुङ	१-९
१०	याङनाम	१-५
११	नागिन	१-५
१२	नागिन	६-९
१३	लुगंरूपा	१-३, ७-९
१४	रानीटार	९
	लुंगरूपा	४,५,६

 २.    नामः फालेलुङ गाउँपालिका

केन्द्रः वडा नं. ३ थोक्लिम्बा

जनसङ्ख्याः २१८८४

क्षेत्रफलः २०७.१४ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ८

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.
१	एकतीन	५,६,८,९
२	एकतीन	१-४,७
३	मेमेङ	२-६,८
४	मेमेङ	१,७,९
	प्राङवुङ	६,७
५	प्राङवुङ	१-५,८,९
६	सिदिन	१-४
७	सिदिन	५-९
८	याङनाम	६-९

३.    नामः फाल्गुनन्द गाउँपालिका

केन्द्रः साविक फाक्तेप गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः २४०६०

क्षेत्रफलः १०७.५३ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ७

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.
१	नवमीडाँडा	१-९
२	इम्बुङ	१-९
३	पैवासार्ताप	१-९
४	चिलिङदिन	१-९
५	फाक्तेप	१-९
६	अङसराङ	१-४,९
७	अङसराङ	५-८

 ४.    नामः हिलिहाङ गाउँपालिका

केन्द्रः साविक पञ्चमी गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः २२९१३

क्षेत्रफलः १२३.०१ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ७

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.
१	अमरपुर	१-५
२	अमरपुर	६-९
३	पञ्चमी	१-३,५
४	पञ्चमी	४,६-९
५	सुभाङ	३-९
६	भारपा	१-६
७	सुभाङ	१,२
	भारपा	७-९

 ५.    नामः कुम्मायक गाउँपालिका

केन्द्रः साविक यसोक गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १६११८

क्षेत्रफलः १२९.३ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ५

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.
१	यासोक	१-९
२	माङजाबुङ	१-९
३	रानीगाउँ	२-५,९
४	रानीगाउँ	१,६-८
५	स्याबरूम्बा	१-९

 ६.    नामः मिक्लाजुङ गाउँपालिका

केन्द्रः साविक रवि गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः २४७१५

क्षेत्रफलः १६६.६१ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ८

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.
१	सरङडाँडा	१-४
२	सरङडाँडा	५-९
३	अरूबोटे	१-९
४	रवि	१-९
५	कुरूम्बा	१-८
६	कुरूम्बा	९
	लिम्बा	१-३,९
७	लिम्बा	४-८
८	दुर्दिम्बा	१-९

 ७.    नामः तुम्वेवा गाउँपालिका

केन्द्रः साविक मौवा गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १३४१९

क्षेत्रफलः ११७.३४ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ५

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.
१	आङना	२-६,८,९
२	मौवा	४-९
३	आङना	१,७
	मौवा	१-३
४	ओलने	१-९
५	हाङबुङ	१-९

 ८.    नामः याङवरक गाउँपालिका

केन्द्रः साविक थर्पु गा.वि.स.को कार्यालय

जनसङ्ख्याः १८२८१

क्षेत्रफलः २०८.६३ (वर्ग कि.मि.)

वडा संख्याः ६

वडा नं.	समावेश भएका साविक  गा.वि.स./न.पा.हरू	साविक वडा नं.
१	च्याङ्थापु	१-९
२	फलैचा	१-९
३	ओयाम	१-९
४	थर्पु	१-५
५	थर्पु	६-९
	नागी	१-२
६	नागी	३-९

स्राेतः नेपाल सरकार संघीय मामीला तथा स्थानीय विकास मन्त्रालय , जिल्ला प्रशासन कार्यालय पाँचथर र जिल्ला समन्वय समिति पाँचथर । याे लेखमा कमिकमजोरी भएमा कमेन्ट बक्समा छोडिदिनुहोला । यदि तपाइ आफैले पाँचथर जिल्लाकाे कुनै स्थान र विशेषको लेख लेखेर चिनारी नेपालमा प्रकाशन गर्न चाहेमा chinari2020@gmail.com मा सम्पर्क गर्न सक्नुहुने छ ।