परिचय
संघिय नेपालको गण्डकी प्रदेशमा अवस्थित तनहुँ प्रकृति, सभ्यता, रहनसहन र जैविक विविधताले मनोरम ऐतिहासिक पहाडी जिल्ला हो । गण्डकी नदीको जलप्रवाह क्षेत्रसंग आवद्ध यस जिल्लामा सीमा नदीको रुपमा पूर्वी दिशामा मस्र्याङ्गदी र त्रिशुली नदी तथा दक्षिणमा कालीगण्डकी बहन्छ भने जिल्लाको मध्य भागबाट मादी र सेती नदी प्रवाहित हुन्छ ।१० स्थानिय तहमा विभाजित तनहुँमा ४ नगरपालिका र ६ गाउपालिका छन् । भानु न.पा., व्यास न.पा., शुक्लागण्डकी न.पा., भिमाद न.पा., आँबुखैरेनी गा.पा., बन्दीपुर गा.पा., देवघाट गा.पा., म्याग्दे गा.पा., ऋषिङ गा.पा. र घिरिङ गा.पा. तनहुँका स्थानीय तहका नाम हुन् ।

भाैगोलीक अवस्थिती
नेपालको मध्यवर्ती भागमा पर्ने यो जिल्ला पूर्वमा गोरखा र चितवन, दक्षिणमा चितवन, नवलपरासी र पश्चिममा स्याङ्गजा र कास्की तथा उत्तरमा कास्की र लमजुङ्ग जिल्लाहरुद्वारा परिवेष्ठित छ । समुद्र सतहबाट १८७ मि. (देवघाट गा.पा.को कालीगण्डकी र त्रिशूली नदीको संगमस्थल) देखि २१३४ मि. (छिम्केश्वरी डाँडा) सम्मका – भागहरूमा फैलिएर रहेको यस जिल्लाको क्षेत्रफल १५४६ वर्ग कि.मी. (४,६०० हे.) नेपालको कुल – भागकोभू १.०५% रहेको छ । साथै जिल्लाको – पश्चिमूर्व लम्बाई ६२.५ कि.मि. र उत्तर – दक्षिण चौडाई ४३.७ कि.मि. रहेकोछ ।

जिल्ला सदरमुकाम दमौली समुद्र सतह देखि ३७० मि.को उचाइमा रहेको छ । औषत वर्षा २०५८ मि.मि. रहेको छ भने अधिकतम तापक्रम ४१ डिग्री सेल्सियस र न्यूनतम तापक्रम ३ डिग्री सेल्सियस सम्म हुने गर्दछ । भौगोलिक दृष्टिले दक्षिणतर्फ चुरे(१.१५%) र उत्तर तर्फ मध्यपहाडी( ९८.८५%) क्षेत्रहरू मिली बनेको यो जिल्ला भू – उपयोगको दृष्टिले रुखयुक्त वन क्षेत्रले ७१,७१५.२२ हे. र झाडीयुक्त वन क्षेत्रले ६,३९६.० हे. गरी ७८,१११.२२ हे. ( ५०.५२%), कृषियोग्य क्षेत्रले ६५,०६१ हे. (४२.०८%), चरन क्षेत्रले ४,३०६ हे. (२.७८%) र अन्य क्षेत्रले ७,१२१.७८ हे. ( ४.६२%) ओगटेका छन् । हिमालय पर्वतबाट निस्केका मर्स्याङ्गदी र त्रिशूली नदीहरूले पूर्व, कालीगण्डकी नदीले दक्षिण तर्फबाट घेर्नुका साथै मादी र सेती नदीहरूले बीचमा चिरेर जिल्लालाई जल सम्पदामा समेत धनी बनाएका छन् । राष्ट्रिय जनगणना २०६८ अनुसार यस जिल्लाको कुल जनसंख्या ३,२३,२८८ रहेको छ ।

निर्वाचन क्षेत्रको विभाजन
प्रतिनिधिसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या २ रहेको छ भने प्रदेशसभा सदस्यकोलागि निर्धारित क्षेत्र संख्या ४ रहेको छ।
स्थानियतहको विभाजन
संघिय संरचना अनुसार तनहुँ जिल्लाको स्थानियतहको विभाजन साविकका नगर र गा.वि.स. का वडाहरूलाइ समेटेर २ नगरपालिका र ५ वटा गाउँपालिकामा विभाजन गरिएको छ । जसलाइ निम्नानुसार उल्लेख गरिएकाे छ ।
१. नामः भानु नगरपालिका
केन्द्रः साविक भानु नगरपालिका
जनसङ्ख्याः ४५७९२
क्षेत्रफलः १८४ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः १३
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
भानु |
१ |
|
|
२ |
भानु |
२ |
|
|
३ |
भानु |
३ |
|
|
४ |
भानु |
४,५ |
|
|
५ |
भानु |
६,७,८ |
|
|
६ |
भानु |
९ |
|
|
तनहुँसुर |
१-३ |
|
|
|
सतिस्वाँरा |
१ |
|
|
|
७ |
बसन्तपुर |
१-९ |
|
|
८ |
पुर्कोट |
४,६-९ |
|
|
९ |
पुर्कोट |
१-३,५ |
|
|
१० |
चोकचिसापानी |
१-९ |
|
|
११ |
रुपाकोट |
१-९ |
|
|
१२ |
मिर्लुङ्ग |
१-६ |
|
|
१३ |
मिर्लुङ्ग |
७-९ |
|
|
रिस्ती |
६ |
|
|
|
सतिस्वाँरा |
२-५ |
|
|
२. नामः भिमाद नगरपालिका
केन्द्रः साविक भिमाद नगरपालिका
जनसङ्ख्याः ३१३६२
क्षेत्रफलः १२९ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ९
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
किहुँ |
१-९ |
|
|
गजरकोट |
९ |
|
||
२ |
अरुणोदय |
१-९ |
|
|
३ |
माझकोट |
७-८ |
|
|
४ |
माझकोट |
१-५ |
|
|
माझकोट |
९ |
|
||
ऋषिङ्ग रानीपोखरी |
९ |
|
||
५ |
सभुङ्ग भगवतीपुर |
२ |
|
|
६ |
भिमाद |
१ |
|
|
७ |
भानुमती |
७ |
|
|
भिमाद |
२,४,५,८,९ |
|
||
८ |
भानुमती |
१,३,९ |
|
|
भिमाद |
३,६,७ |
|
||
९ |
भानुमती |
२,४-६,८ |
|
३. नामः व्यास नगरपालिका
केन्द्रः साविक व्यास नगरपालिका
जनसङ्ख्याः ७०३३५
क्षेत्रफलः २४८ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः १४
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
व्यास |
१ |
|
|
२ |
व्यास |
२ |
|
|
३ |
व्यास |
१० |
|
|
४ |
व्यास |
११ |
|
|
५ |
व्यास |
६-८ |
|
|
६ |
श्याम्घा |
१-९ |
|
|
७ |
क्यामीन |
१,३,७-९ |
|
|
८ |
क्यामीन |
६ |
|
|
रिस्ती |
१-५,७-९ |
|
||
९ |
क्यामीन |
२,४,५ |
|
|
तनहुँसार |
६,८ |
|
||
सतिस्वाँरा |
६-९ |
|
||
१० |
व्यास |
५,९ |
|
|
११ |
व्यास |
३,४ |
|
|
घाँसीकुवा |
६ |
|
||
तनहुँसुर |
४,५,७,९ |
|
||
१२ |
घाँसीकुवा |
२-५,७,८ |
|
|
१३ |
व्यास |
१२-१४ |
|
|
१४ |
केशवटार |
२-७ |
|
४. नामः शुक्लागण्डकी नगरपा
केन्द्रः साविक शुक्लागण्डकी नग
जनसङ्ख्याः ४८४५६
क्षेत्रफलः १६५ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः १२
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
थप्रेक |
१-९ |
|
|
२ |
शुक्लागण्डकी |
१,७ |
|
|
३ |
शुक्लागण्डकी |
२,६ |
|
|
४ |
शुक्लागण्डकी |
३ |
|
|
५ |
शुक्लागण्डकी |
४,५ |
|
|
६ |
शुक्लागण्डकी |
८,१० |
|
|
७ |
शुक्लागण्डकी |
९,११ |
|
|
८ |
शुक्लागण्डकी |
१३ |
|
|
९ |
शुक्लागण्डकी |
१२,१६ |
|
|
१० |
शुक्लागण्डकी |
१४,१५,१७ |
|
|
११ |
राईपुर |
१-९ |
|
|
१२ |
फिरफिरे |
१-९ |
|
५. नामः आँबुखैरेनी गाउँपालि
केन्द्रः साविक आँबुखैरेनी नगरपा
जनसङ्ख्याः २०७६८
क्षेत्रफलः १२८ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ६
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
आँबुखैरेनी |
१,२ |
|
|
२ |
आँबुखैरेनी |
३-५ |
|
|
३ |
आँबुखैरेनी |
६ |
|
|
४ |
आँबुखैरेनी |
७-९ |
|
|
५ |
छिम्केश्वरी |
१-९ |
|
|
६ |
देउराली |
१-९ |
|
६. नामः ऋषिङ्ग गाउँपालिका
केन्द्रः साविक कोटदरबार गा.वि.
जनसङ्ख्याः २५८७०
क्षेत्रफलः २१५ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ८
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
काहुँशिवपुर |
१-३,८ |
|
|
२ |
काहुँशिवपुर |
४-७,९ |
|
|
३ |
भिरकोट |
८,९ |
|
|
बैदी |
१-३ |
|
||
४ |
भिरकोट |
२-७ |
|
|
५ |
राम्जाकोट |
१-८ |
|
|
६ |
भिरकोट |
१ |
|
|
कोटदरबार |
१,३,८,९ |
|
||
७ |
कोटदरबार |
२,४-७ |
|
|
८ |
ऋषिङ्ग रानीपोखरी |
१-८ |
|
७. नामः घिरिङ गाउँपालिका
केन्द्रः पोखरीछाप
जनसङ्ख्याः १९३१८
क्षेत्रफलः १२६ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ५
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
गजरकोट |
२,४-७ |
|
|
घिरिङ्ग सुन्धारा |
३ |
|
||
२ |
गजरकोट |
१,३,८ |
|
|
घिरिङ्ग सुन्धारा |
२,८,९ |
|
||
३ |
घिरिङ्ग सुन्धारा |
४-७ |
|
|
साभुङ्ग भगवतीपुर |
८ |
|
||
माझकोट |
६ |
|
||
४ |
घिरिङ्ग सुन्धारा |
१ |
|
|
राम्जाकोट |
९ |
|
||
सभुङ्ग भगवतीपुर |
१,५,९ |
|
||
५ |
सभुङ्ग भगवतीपुर |
२,४,६,७ |
|
८. नामः देवघाट गाउँपालिका
केन्द्रः साविक देवघाट गा.वि.स.
जनसङ्ख्याः १६१३१
क्षेत्रफलः १५९ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ५
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
कोटा |
१-३,८,९ |
|
|
२ |
बैदी |
४-९ |
|
|
कोटा |
४-७ |
|
||
३ |
छिपछपे |
१-९ |
|
|
४ |
देवघाट |
१,३,६-९ |
|
|
५ |
देवघाट |
२,४,५ |
|
९. नामः म्याग्दे गाउँपालिका
केन्द्रः साविक छाङ्ग गा.वि.स.को कार्यालय
जनसङ्ख्याः २२५०२
क्षेत्रफलः ११५ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ७
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
जामुने |
१,२,९ |
|
|
२ |
जामुने |
३-५,८ |
|
|
३ |
जामुने |
६-७ |
|
|
४ |
छाङ्ग |
१-६ |
|
|
५ |
छाङ्ग |
७-९ |
|
|
६ |
मनपाङ्ग |
१-५,७ |
|
|
७ |
मनपाङ्ग |
६,८,९ |
|
१०. नामः बन्दीपुर गा
केन्द्रः साविक बन्दीपुर नगरपा
जनसङ्ख्याः २००१३
क्षेत्रफलः १०२ (वर्ग कि.मि.)
वडा संख्याः ६
वडा नं. |
समावेश भएका साविक गा.वि.स./न.पा.हरू |
साविक वडा नं. |
क्षेत्रफल |
जनसङ्ख्या |
१ |
बन्दीपुर |
१ |
|
|
घाँसीकुवा |
१ |
|
||
२ |
बन्दीपुर |
२,३ |
|
|
३ |
घाँसीकुवा |
९ |
|
|
केशवटार |
१,८,९ |
|
||
४ |
बन्दीपुर |
४,६ |
|
|
५ |
बन्दीपुर |
५,७ |
|
|
६ |
बन्दीपुर |
८-११ |
|
श्रोतः सङ्घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालय, जिल्ला समन्वय समिति तनहुँ र जिल्ला प्रशासन कार्यालय तनहुँ । तस्विर सामाजिक सञ्जाल । यस लेखमा कुनै प्रकारको त्रुटि फेला पार्नु भएमा कृपया सुझाव तथा सल्लाह दिनुहोला । सुझाव तथा सल्लाहको लागी कमेन्ट बक्स अथवा chinari2020@gmail.com मा समर्पक गर्न सक्नुहुनेछ । तनहुँ जिल्लाको कुनै पनि स्थान विशेषको लेख प्रकाशन गर्न चाहानु भएमा पनि सम्पर्क गर्न सक्नुहुनेछ ।